ပထမမဟာနာမသုတ္ကို ေလ့လာသံုးသပ္ျခင္းအခန္း(၅)

အခန္း(၅)

ပညာအေၾကာင္းကို ေလ့လာျခင္း

၅း၁။ပညာဟူသည္

    အခန္း(၄)တြင္ စာဂအေၾကာင္းကို က်ယ္ျပန့္စြာတင္ျပခဲ့ၿပီးပါၿပီ။ ဤအခန္း(၅)တြင္ ဘ၀အာမခံခ်က္အတြက္ ျပည့္စံုရမည့္တရား(၅)မ်ိဳးအနက္ ေနာက္ဆံုးျပည့္စံုရမည့္ ပညာအေၾကာင္း ကို ေလ့လာတင္ျပသြားပါမည္။  လူတို႕၏ေန့စဥ္ဘ၀တြင္ ပညာဟူေသာေ၀ါဟာရကို တြင္က်ယ္စြာ အသံုးျပဳၾက၏။ ပါဠိဘာသာမႇ ဆင္းသက္လာသည့္ ျမန္မာေ၀ါဟာရစစ္စစ္ပင္ ျဖစ္၍ေနေပၿပီ။ ထိုပညာပုဒ္၏ အဓိပၸါယ္ႏႇင့္ စပ္၍ ထိုထိုက်မ္းဂန္တို႕၌ '' အထူးထူးအျပားျပားအားျဖင့္ ေ၀ဖန္ပိုင္းျခား စဥ္းစားဆင္ျခင္သိျမင္တတ္ေသာ သေဘာတရား'' အျဖစ္ ဖြင့္ျပၾက၏။ ဤအရာသည္ ဒုကၡသစၥာ ျဖစ္၏စသည္ျဖင့္ သစၥာေလးပါးတရားတို႕ကို သိျမင္ျခင္းသေဘာတရားပင္ ျဖစ္၏။ သိေစတတ္ ေသာေၾကာင့္ ပညာမည္၏ဟု လည္းဖြင့္ျပ၏။ မည္သည့္အရာမ်ားကို သိေစသနည္းဟူမူ အနိစၥ၊ ဒုကၡ၊အနတၲတရားတို့ျဖစ္၏။၁

    ဤအဖြင့္တို႕ကိုသာ ရႈပါက ဗုဒၶဘာသာက သတ္မႇတ္ထားသည့္ ပညာဟူသည္ သစၥာေလး
ပါးတို႕ကို သိမႈ၊အနိစၥ၊ဒုကၡ၊အနတၲဟူသည့္လကၡဏာသံုးပါးကို အျပားအားျဖင့္ သိေစတတ္သည့္အ
ရာဟူသာ သိမႇတ္ရမည္ကဲ့သို့ ျဖစ္ေန၏။ သို႕ေသာ္ ယင္းပညာသည္ အေသးစားျဖစ္ေသာ လူမႈေရး ကိစၥမႇစ၍ သစၥာေလးပါးတရားတိုင္ေအာင္ မိမိအစြမ္းသတၲိအားေလ်ာ္စြာ အမ်ိဳးမ်ိဳးသိစြမ္းႏိုင္၏။အထက္ပါ အ႒ကထာ၏ ဖြင့္ဆိုျခင္းမ်ားသည္ မဟာေ၀ဒလႅသုတ္စသည္ႏႇင့္အညီ ဥကၠ႒နည္း= အဆင့္အတန္းျမင့္မားေသာပညာတို့ကို ရည္ရြယ္၍ ျပဆိုျခင္းျဖစ္သည္။ အမႇန္စင္စစ္အားျဖင့္ အထက္ေဖၚျပပါ ပညာ၏အဆင့္အတန္းကို မမႇီေသာ္လည္း ပညာဟုအမည္တြင္ေသာ အရာမ်ားကို လည္း ဗုဒၶဘာသာက ' ပညာ' ဟုပင္ သတ္မႇတ္ေပးပါ၏။ ေလာကီပညာရပ္မ်ားကို ပစ္ပယ္ထားမႈ မရႇိပါေပ။
    ၀ိဘင္းပါဠိေတာ္၌ အသက္ေမြး၀မ္းေၾကာင္းျဖစ္သည့္ လယ္လုပ္မႈ၊ကုန္သြယ္မႈစေသာ ကမၼာ ယတန၊ ယက္ကန္းအတတ္၊အိုးထိန္းသည္အတတ္စေသာ သိပၸါယတန၊ ေႁမြဆိပ္ခ်မႏၲာန္စေသာ
၀ိဇၨာ႒ာနတို႕၌ တတ္သိနားလည္မႈကိုလည္း 'ပညာ' ဟုပင္ ေဟာေတာ္မူပါ၏။၂ ထိုေၾကာင့္ပညာ ဟူရာ၌ သစၥာ ႏႇင့္ လကၡဏာသံုးပါးကို သိမႈ၊ သိေစတတ္သည့္အရာကို ပညာဟု သတ္မႇတ္သည္သာ မက လူမႈဘ၀အသက္ေမြး၀မ္းေၾကာင္းဆိုင္ရာ ေလာကီပညာရပ္မ်ားကိုလည္း 'ပညာ'ဟု အသိအမႇတ္ ျပဳေၾကာင္း သိမႇတ္အပ္၏။

    ယင္းပညာသည္ သတၲ၀ါတိုင္း၏ဘ၀တြင္ အေရးႀကီးေသာ အစိတ္အပိုင္းတစ္ခုျဖစ္၏။
ေမႇာင္မိုက္ေနသည့္ ဘ၀မ်ားကို အလင္းေရာင္မ်ား ထြန္းညႇိေပးႏိုင္၏။ ထိုေၾကာင့္ ပညာဟူသည္
ဘ၀၏ အလင္းေရာင္ပင္ ျဖစ္၏။ ေလာက၌ ေနအေရာင္၊လအေရာင္၊ဆီမီးအေရာင္၊ပညာအေရာင္
ဟူ၍ အေရာင္ေလးမ်ိဳးရႇိသည့္အနက္ ပညာအေရာင္သည္ သာလြန္အေကာင္းျမတ္ဆံုးအေရာင္
ျဖစ္၏။၁ ေနအေရာင္၊လအေရာင္၊ဆီမီးအေရာင္တို႕သည္ အတိုင္းအတာတစ္ခုအထိလူသားတို႕အား ေက်းဇူးျပဳႏိုင္ပါ၏။ သို႕ေသာ္ ထိုအလင္းေရာင္တို႕၏ ေက်းဇူးျပဳမႈသည္ အကာအရံမရႇိသည့္ ဟင္းလင္းပြင့္အရပ္၌သာ ျဖစ္၏။ အကာအရံျဖင့္ ကာထားလ်င္ကား ထိုအလင္းေရာင္တို႕သည္ ေက်းဇူးမျပဳႏိုင္ၾကေတာ့ေပ။ ထိုေၾကာင့္ ' ပေညာာဘာသသေမာ ၾသဘာေသာ နာမ နတၴိ= ပညာႏႇင့္တူေသာအလင္းေရာင္ မရႇိ' ဟု မိန္႕ဆိုေတာ္မူ၏။၂

    ပညာအလင္းေရာင္ဟူရာ၌လည္း ေလာကီပညာရပ္ႏႇင့္ ေလာကုတၲရာပညာရပ္ဟု ႏႇစ္မ်ိဳးရႇိ ၏။ ယင္းကို သာသ၀ပညာႏႇင့္အနာသ၀ပညာ ဟုလည္းအမည္တပ္၏။ အာသေ၀ါတရားလ်င္ အာရုံရႇိေသာ ပညာကို ေလာကီပညာ ဟုေခၚ၍ အာသေ၀ါကင္းရာ ပညာကို ေလာကုတၲရာပညာ ဟုေခၚ၏။

    ေလာကီပညာရပ္မ်ားတြင္လညး္ ပညာအစစ္ႏႇင့္အတုဟူ၍ ႏႇစ္မ်ိဳးရႇိျပန္၏။ လူ႕ေလာက
အက်ိဳးျပဳအတတ္ပညာ၊အသိပညာမ်ိဳးကို ပညာအစစ္ ဟုေခၚ၏။ ယင္းပညာမ်ိဳးသာေလာကီ လူသားထု၏ အလင္းေရာင္ျဖစ္ႏိုင္၏။ လူ႕ေလာကကို ဖ်က္ဆီးေရးအတြက္ ေပၚေပါက္လာေသာ အတတ္ပညာတို႕သည္ကား လူသားတို႕၏ အလင္းေရာင္ မျဖစ္ႏိုင္ေပ။ လူ႕ေလာက၏ အလင္းေရာင္ မဟုတ္သည့္အျပင္ နဂိုရႇိရင္းစြဲျဖစ္သည့္အေမႇာင္ကို ပိုမိုမဲေမႇာင္ေစႏိုင္သည့္ အရာမ်ားသာျဖစ္၏။ထိုသည့္ပညာရပ္မ်ားသည္ ပညာအတုမ်ားသာျဖစ္၏။ ထိုပညာအစစ္ႏႇင့္အတုတို႕၏ သေဘာကို ' ပညာအစစ္ႏႇင့္အတု ' ဟူသည့္ ေခါင္းစဥ္ျဖင့္ သီးသန့္တင္ျပပါမည္။

    လူ႕ေလာကအက်ိဳးျပဳ ေလာကီပညာရပ္(ပညာအစစ္)မ်ားသည္ လူသားမ်ား၏ အလင္း ေရာင္ပင္ ျဖစ္၏။ ' ပထမအရြယ္ ပညာရႇာ ' စသည္ျဖင့္ လူသားမ်ားက သတ္မႇတ္ထားေသာ္လည္း အမႇန္စင္စစ္အားျဖင့္ ပညာဟူသည္ အရြယ္သံုးပါးစလံုး၌ ရႇာမႇီးသင့္သည့္တရားျဖစ္၏။ ဘ၀ဟူသည့္ တကၠသိုလ္ႀကီးတြင္ ေက်ာင္းၿပီးသည့္ရက္ဟူ၍ မရႇိေပ။ လူသားမ်ား၏ ဘ၀သည္ ဘ၀ေက်ာင္းသား အျဖစ္သာအဆံုးသတ္ခြင့္ရႇိ၏။ အေတြ႕အႀကံဳအတန္အသင့္ျပည့္၀၍ ဘ၀ဆရာအျဖစ္အမည္ သတ္မႇတ္ခံရသူပင္ျဖစ္ေသာ္လည္း ဆရာတစ္ပိုင္း၊ ေက်ာင္းသားတစ္၀က္ျဖင့္သာ ကုန္ဆံုးခြင့္ရႇိ၏။ ေက်ာင္းသာအသစ္မ်ားအား သင္ေပးလ်က္ မိမိတို႕ကလည္း သင္ယူရလ်က္ပင္ ရႇိေခ်၏။ ပညာရပ္တို႕ ၏နယ္ပယ္ကား ဤသို႕က်ယ္၀န္းမ်ားျပား၏။ ေလာကီပညာရပ္မ်ား၌ ဆရာတစ္ပုိင္းဘ၀ျဖင့္ လူ႕ေလာကအား အက်ိဳးျပဳႏိုင္ၿပီဆိုလ်င္ပင္ ထိုသူကို ' အလင္းေရာင္ထြန္းညိႇေပးသူ' ဟု သတ္မႇတ္ ႏိုင္၏။

၅း၂။ ေလာကီပညာႏႇင့္ေလာကုတၲရာပညာတို့၏ ထူူးျခားခ်က္

    ေလာကီပညာရပ္မ်ားက ထြန္းညႇိေပးသည့္ အလင္းေရာင္ကား ယခုလက္ရႇိ တစ္ဘ၀စာအ
တြက္သာျဖစ္၏။ ဘ၀သံသရာ၏ အေမႇာင္ကိုကား မပယ္ခြင္းႏိုင္ေပ။ ေလာကီပညာရပ္၏ အေမႇာင္
ခြင္းကာ အလင္းေရာင္ေပးႏိုင္မႈသည္ ဤသို႕ အခ်ိန္ကန့္သတ္မႈရႇိ၏။ သုိ႕ေသာ္ တစ္ဘ၀စာအလင္း
ေရာင္ကိုလည္း မ်က္ကြယ္ျပဳမပစ္ပယ္အပ္ေပ။ မ်က္ကြယ္ျပဳပစ္ပယ္လိုက္သည္ႏႇင့္ တစ္ၿပိဳင္နက္ တစ္ေလာကလံုးသည္ အေမႇာင္က်သြားႏိုင္၏။ အေမႇာင္ေရာက္လာလ်င္ လမ္းေလ်ာက္ေနသူတို႕
လမ္းေပ်ာက္သြားႏိုင္၏။ မ်က္မျမင္တို႕၏ သဘာ၀အတိုင္း တစ္ဦးႏႇင့္တစ္ဦး တိုးေ၀ႇ့တိုက္ခိုက္မိကာ
အလဲလဲအၿပိဳၿပိဳ ျဖစ္သြားႏိုင္၏။ ထိုေၾကာင့္ ေလာကီအတတ္ပညာမ်ားကိုလည္း ဘ၀တစ္သက္တာ
ျပည့္စံုႂကြယ္စြာ ေနထိုင္ႏိုင္ေရးအတြက္ မျဖစ္မေနသင္ယူရမည္။ စည္းစိမ္ဥစၥာမ်သာရႇာေဖြစုေဆာင္း တတ္သည့္ ပညာရႇိသူကို 'ဧကစကၡဳ=မ်က္လံုးတစ္ဖက္ရႇိသူ' ဟု ဗုဒၶဘာသာက သတ္မႇတ္၏။ မ်က္လံုး
တစ္ဖက္ရႇိသူသည္ အကန္းျဖစ္သူထက္ သာ၏။ သို႕ေသာ္ တစ္ဖက္လပ္သည့္အတြက္ အဂၤါစံုသူ
ဟုကား မဆိုႏိုင္ေသး။ ေလာကီမ်က္လံုးပါ၍ ေလာကီနယ္တြင္ က်င္လည္စြာေလ်ာက္ႏုိင္ သည္ျဖစ္ပါေသာ္လည္း ေလာကုတၲရာနယ္တြင္ကား စမ္းတ၀ါး၀ါးျဖင့္ လမ္းေရြးရခက္ေနမည္ျဖစ္၏။ ထိုေၾကာင့္ ဘ၀မ်က္ႏႇာစာတြင္ ေလာကုတၲရာမ်က္လံုးလည္း ရႇိရမည္။ ေလာကုတၲရာမ်က္လံုးဟူ
သည္ကား ကုသိုလ္အကုသိုလ္ႏႇင့္ အက်ိဳးရႇိ မရႇိကို သိႏိုင္သည့္ ညာဏ္မ်က္စိပင္ျဖစ္၏။ ဤမ်က္လံုး
ႏႇစ္လံုးႏႇင့္သာ ျပည့္စံုပါက ပစၥဳပၸန္ ႏႇင့္ တမလြန္၊ ေလာကီ ႏႇင့္ ေလာကုတၲရာနယ္ပယ္တို႕၌ အဆင္ေျပ
ေခ်ာေမြ႕စြာ ေလ်ာက္လႇမ္းႏိုင္မည္ျဖစ္၏။ ယင္းပုဂၢိဳလ္မ်ိဳးကို ဗုဒၶဘာသာက 'ဒြိစကၡဳ=မ်က္လံုးႏႇစ္ဖက္
ရႇိသူအျဖစ္ သတ္မႇတ္၏။

    ေလာကီပညာႏႇင့္ေလာကုတၲရာပညာႏႇစ္မ်ိဳးအနက္ ေလာကုတၲရာပညာကသာ လူသားတို႕
အား အတိုင္းအတာ အကန္႕အသတ္မရႇိေသာ အလင္းေရာင္ကို ေဆာင္ၾကဥ္းေပးႏိုင္၏။ ေလာကု
တၲရာပညာအလင္းေရာင္ကား ေလာကီပညာအလင္းေရာင္ကဲ့သို႕ အကန္႕အသတ္ျဖင့္သာ ထြန္း လင္းေစႏိုင္သည္မဟုတ္ဘဲ အတိုင္းအတာအကန္႕အသတ္မရႇိ ေက်းဇူးျပဳႏိုင္၏။ ေလာကီပညာက ပစၥဳပၸန္ဘ၀ကိုသာ အလင္းေပးႏိုင္၏။ ေလာကုတၲရာပညာကား သံသရာအေမႇာင္ကို အလင္းေဆာင္ ေပးႏိုင္၏။ ေလာကတြင္ ရႇိသမ် အမိုက္အေမႇာင္တို႕တြင္ ေမာဟအမိုက္အေမႇာင္သည္ အႀကီးမားဆံုးေသာ အမိုက္အေမႇာင္ျဖစ္၏။ ယင္းေမာဟအမိုက္အေမႇာင္ အရဟတၲမဂ္ပညာဟူသည့္ အလင္းေရာင္ကသာ လႊမ္းမိုးဖ်က္ဆီးႏိုင္၏။ အရဟတၲမဂ္ပညာကို ပိုင္ဆိုင္သူသည္ နိဗၺာန္ကို မ်က္ေမႇာက္ျပဳေတာ့သည္ျဖစ္၍ ပဋိသေႏၶတစ္ဖန္ မေနရေတာ့။ ပဋိသေႏၶမေနရလ်င္ အိုနာေသေဘး ကင္းေတာ့၏။ အိုနာေသေဘး ကင္းသည္ႏႇင့္ ေမာဟအမိုက္တိုက္လည္း ကြယ္ေပ်ာက္ၿပီး သားျဖစ္ ၏။ ထိုေၾကာင့္ ေလာကုတၲရာပညာအလင္းေရာင္သည္ တစ္ေလာကလံုးအား အဆီးအတားမရႇိ အလင္းေဆာင္ႏိုင္သည္၏အျဖစ္ကို သိမႇတ္အပ္၏။
   
၅း၃။ ပညာအစစ္ႏႇင့္ပညာအတု

    ေလာကေရးရာမ်ား၌ ကြၽမ္းက်င္လိမ္မာမႈဟူေသာ ေလာကီပညာရပ္မ်ား၌ ပညာအစစ္ႏႇင့္ အတုရႇိ၏ဟု ေရႇးဆရာတို့ဆိုၾက၏။ အ႒ကနိပါတ္၊ သုလသာဇာတ္၌ ပစၥပၸန္၀တၴဳႏႇင့္ အတိတ္၀တၴဳ တို့၀ယ္ လက္၀တ္တန္စာမ်ားကိုယူလို၍  လူကိုသတ္ရန္အေကာက္ႀကံေသာ ခိုးသူလင္ေယာက္်ားကို ဥပါယ္တံမ်ဥ္ျဖင့္ ျပန္လည္လႇည့္ပတ္ကာ သတ္ျဖတ္အႏိုင္ယူလုိက္ေသာ ကြၽန္မႏႇင့္ ျပည့္တန္ဆာမ တို့အား ဘုရားရႇင္ႏႇင့္ အေလာင္းေတာ္နတ္သားတို့က '' စူးစမ္းဆင္ျခင္ တတ္ေသာပညာရႇိပါေပသည္'' ဟု ခ်ီးက်ဴးၾက၏။၁ ထို့အတူ ကု႑လေကသီေထရီ၀တၴဳ၌  ကု႑လေကသီသူေဌးသမီးကို ခုိးသူ လင္ေယာက္်ားက ေတာင္ေပၚသို့ ေသြးေဆာင္ေခၚယူလာကာ  လက္၀တ္တန္ဆာမ်ားကို ခြၽတ္ယူ၍  သတ္ေတာ့မည္ျဖစ္ရာ ကု႑လေကသီက ''သတ္လိုလ်င္ သတ္ပါေတာ့၊ သို့ရာတြင္ အခ်စ္ဦးကို အားရေအာင္ ကန္ေတာ့သြားပါရေစ'' ဟု ခြင့္ေတာင္း၏။ ေတာင္ကမ္းပါးယံ၌ ရပ္ေနေသာခိုးသူကို ရႇိခိုးဟန္ျပဳလ်က္ တြန္းခ်လိုက္ရာ ေတာင္ေစာင့္နတ္က ''ေယာက္်ားမ်ားသာ ပညာရႇိသည္မဟုတ္၊ မိန္းမမ်ားလည္း ပညာရႇိပါေပ၏'' ဟု ခ်ီးက်ဴး၏။၂

    ဤ၀တၴဳတို့၌လာေသာ လိမ္မာပါးနပ္မႈကို 'ပညာအစစ္' ဟူ၍လည္းေကာင္း၊ 'ပညာအတု' ဟူ၍လည္းေကာင္း အမ်ဳိးမ်ဳိးဖြင့္ဆိုၾက၏။ ဘာသာဋီကာဆရာေတာ္က '' ဤ၀တၴဳလာ ပညာကား ပညာအစစ္မဟုတ္ႏိုင္။ သတ္လိုလ်င္သတ္ပါေတာ့၊ ကန္ေတာ့သြားပါရေစ'' ဟူေသာစကားျဖင့္ ညာ၀ါး လႇည့္ပတ္ေနခိုက္၌ ၀ိတက္(အႀကံ)ေကာင္းေသာ ၀ဥၥနာပညာသာတည္း။ မာယာဟုလည္း ေခၚ၏။ တရားကိုယ္မႇာ တဏႇာေလာဘျပ႒ာန္းေသာ အကုသိုလ္စိတၲဳပၸါဒ္တည္း။ ထိုကဲ့သို့လႇည့္ပတ္ ၍ အခ်က္ပိုင္ေသာအခါ ၀မ္းသာအားရေသာ ေလာဘမူေသာမနႆသာျဖစ္မည္။ ထို့ေၾကာင့္ ' ေခ်ာက္ကမ္းပါးသို့ တြန္းခ်ေတာ့အံ့' ဟု ဆံုးျဖတ္ရာအခါ တြန္းခ်ရာအခါ တို့၌ကား ေဒါသမူစိတၲဳပၸါဒ္ မ်ားျဖစ္၏။ မိစၧာအယူရႇိသူတို့၌ သူတစ္ပါးကို လႇည့္စားၪာဏ္မ်ားျဖစ္တတ္သည္မႇာလည္း ဤ၀ဥၥနာ ပညာပင္တည္း ဟု ဆံုးျဖတ္၏။ ဆရာေတာ္က '' ပညာစစ္ဟူသည္ ကုသိုလ္တရား ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ အျပစ္မရႇိေသာအရာ၌ လိမ္မာကြၽမ္းက်င္မႈကိုသာ ပညာစစ္'' ဟု ဆို၏။၃ ထို့ေၾကာင့္ ေတာင္ေစာင့္ နတ္ခ်ီးက်ဴးသည့္ပညာကို ပညာအတုအျဖစ္ သတ္မႇတ္၏။

    မင္းကြန္းတိပိဋကဓရဆရာေတာ္ကမူ '' ဤခိုးသူကို  ငါဤကဲ့သို့ ပရိယာယ္ေျပာ၍ ႀကံစည္ လိုက္လ်င္ ငါႏိုင္မည္'' ဟု သုလသာ၏သိျခင္းသည္ အမႇန္သိျဖစ္၍ ပညာသိပင္ျဖစ္သည္။ ဒုစ႐ိုက္အရာမႇာ ပညာအစစ္၀င္ေရာက္၍ ျဖစ္မႇျဖစ္ႏိုင္ပါမည္ေလာဟု မယံုမႇားသင့္ေပ။ ဥပမာဆိုေသာ္ '' မေသာက္ထိုက္မေသာက္ေကာင္းေသာ ဒုစ႐ိုက္၏အေၾကာင္းျဖစ္သည့္ အရက္ေသစာအမ်ဳိးမ်ဳိးကို ခဲြျခားကာ မည္သည့္အရက္မ်ဳိးသည္ မည္သည့္သတၲိရႇိသည္။ မည္မ် အဖိုးတန္သည္။ ေသာက္လ်င္ မည္သို့ျဖစ္ပ်က္သြားသည္ကစ၍သာ အကုသိုလ္ျဖစ္ႏိုင္ေပသည္။ သို့ျဖစ္၍ '' ဤကဲ့သို့ ပရိယာယ္ျဖင့္ ႀကံစည္လိုက္က ငါႏိုင္မည္' ဟု အမႇန္အတိုင္းသိျခင္းသည္ အျပစ္မရႇိ။ ပညာသိပင္ျဖစ္သည္။ 'ႀကံစည္သည့္အတိုင္း ျပဳလုပ္ေတာ့မည္' ဟု ပရိယာယ္ျဖင့္ သတ္ေတာ့မည္' ဟု ဆံုးျဖတ္သည္ကစ၍ အျပစ္ရႇိေသာ ဒုစ႐ိုက္မႈျဖစ္ေလသည္။ ဤသို့ သုလသာ၏ ပါဏာတိပါတကံျပဳမႇာ ေရႇ႕ဦးစြာ အသိညာဏ္ျဖစ္ေပၚသည္ကို ရည္၍သာ အေလာင္းေတာ္ ေတာင္ေစာင့္နတ္သားက ' ပညာရႇိ' ဟု ခ်ီးမြမ္းသည္ဟူ၍သာ မုခ်ဆတ္ဆတ္ မႇတ္ယူအပ္ေပ၏။ ဤဆိုအပ္ၿပီးသည့္အတိုင္း အသိညာဏ္နယ္တစ္ပိုင္း၊ ပါဏာတိပါတဒုစရိုက္နယ္တစ္ပိုင္းအားျဖင့္ ခြဲျခား၍ မႇတ္ယူသင့္သည္ဟု ေကာက္ခ်က္ခ်၏။၄

    တိပိဋကပါဠိျမန္မာအဘိဓာန္က်မ္းကို ျပဳစုသူဆရာေတာ္တို႕သည္ကား ကု႑လေကသီ၀တၴဳ
လာ အေၾကာင္းအရာႏႇင့္ပတ္သက္၍ အဘိဓမၼာ၀ိနိစၧယက်မ္းလာ အပိုင္းေလးပိုင္းခြဲကာ ဆံုးျဖတ္
မႈကို သေဘာက်ေတာ္မူၾက၏။ ထိုအဘိဓမၼာ၀ိနိစၧယက်မ္းလာအပုိင္း(၄)ပိုင္းကို ဆက္လက္တင္ ျပပါမည္။

    ၁။ မိမိအသက္ေဘးမႇ လြတ္ေျမာက္ေအာင္ၾကံစည္ခိုက္ ကြၽန္မႏႇင့္ကု႑လေကသီတို့သႏၲာန္
၌ ၪာဏသမၸယုတ္ေဇာ၀ီထိျဖစ္၍ ပညာအစစ္ျဖစ္သည္။ ဤကို ရည္၍ ဘုရားရႇင္ႏႇင့္ ေတာင္ေစာင့္ နတ္တို႕က ' ပညာရႇိပါေပသည္ ' ဟု ခ်ီးက်ဴးၾကျခင္းျဖစ္သည္။
    ၂။ ခိုးသူေယာက်္ားကို မသတ္မီ လႇည့္ပတ္ျဖားေယာင္းေနခိုက္ ပညာႏႇင့္ အလားတူသည့္
'မိစၧာၪာဏ္' ေမာဟသာျဖစ္သည္။
    ၃။ခိုးသူေယာက္်ားကို သတ္ျဖတ္အဆံုးစီရင္လိုက္ေသာအခါ ၀ဓကေစတနာျပဓာန္းေသာ
ေဒါသမူစိတၲဳပၸဳပါဒ္ျဖစ္သည္။
    ၄။လက္၀တ္တန္ဆာမ်ားကို ရယူလို၍ ခိုးသူေယာက္်ား၏ လႇည့္ပတ္ျဖားေယာင္းမႈသည္
ပညာႏႇင့္အလားတူေသာ မာယာေခၚ ေလာဘသာျဖစ္သည္။၁ ဤအဆံုးအျဖတ္သည္ စိတ္တို႕၏ အလြန္လ်င္ျမန္စြာ ျဖစ္ပ်က္ေျပာင္းလဲတတ္ေသာ နိယာမသေဘာတရားႏႇင့္ ကိုက္ညီသျဖင့္ ယုတၲိရႇိ လႇေပသည္။ ထိုေၾကာင့္ ယခုေခတ္ကာလ၀ယ္ အလြန္ဆန္းၾကယ္ေသာ သိပၸံပညာႏႇင့္ နက္နဲလႇေသာ ၀ိဇၨာပညာရပ္မ်ားကို ၾကံစည္တီထြင္ျပဳလုပ္ၾကေသာသူတို႕၏ သႏၲာန္၌ တိုက္ခိုက္ ဖ်က္ဆီးလိုစိတ္ မရႇိပါလ်င္ ပညာစစ္ပညာမႇန္ဧကန္ျဖစ္ပါလိမ့္မည္။

    အခ်ဳပ္အားျဖင့္ကား လူ႕ေလာကအတြက္ အက်ိဳးျပဳသည့္ ပညာရပ္မ်ားသည္ ပညာအစစ္
ျဖစ္၍ လူ႕ေလာကပ်က္စီးရန္အတြက္ ျဖစ္ေပၚလာသည့္အတတ္ပညာတို႕ကိုကား ပညာအတုအျဖစ္ သာ မႇတ္ယူသင့္၏။
   
၅း၄။ ပညာ၏လကၡဏာစသည္

    ပညာသည္-
၁။ၾသဘာသနလကၡဏာ၊ အေရာင္အလင္းကို ထြန္းျပျခင္းလကၡဏာရႇိ၏။
(တစ္နည္း)ပဇာနနလကၡဏာ၊ ခြဲျခားသိျမင္ျခင္း လကၡဏာရႇိ၏။
(တစ္နည္း)ယထာသဘာ၀ပဋိေ၀ဓလကၡဏာ၊ ဟုတ္မႇန္ေသာသေဘာကို ထိုးထြင္း၍ သိျခင္းလကၡ ဏာရႇိ၏။
(တစ္နည္း)အကၡလိတပဋိေ၀ဓလကၡဏာ၊ မေခ်ာ္မခြၽတ္ ထိုးထြင္း၍ သိျခင္းလကၡဏာရႇိ၏။
၂။၀ိသေယာဘာသရသာ၊ အာရုံကို ထြန္းျပျခင္းကိစၥရႇိ၏။
(တစ္နည္း)သဘာ၀ပဋိစၧာဒကေမာဟႏၶကာရ၀ိဒၶံသနရသာ၊ ရုပ္နာမ္တို႕၏ သေဘာလကၡဏာကို ဖံုးလႊမ္းတတ္ေသာ ေမာဟအေမႇာင္ကို ဖ်က္ဆီးျခင္း(၀ိဒၶံသန)ကိစၥရႇိ၏။
၃။အသေမၼာဟပစၥဳပ႒ာနာ၊ တစ္စံုတစ္ခုေသာအာရုံ၌ မေတြေ၀ေသာ အျခင္းအရာအားျဖင့္ ၪာဏ္ အား ေရႇးရႈထင္ျခင္း ပစၥဳပၸ႒ာန္ရႇိ၏။
(တစ္နည္း) ရုပ္နာမ္တို့၏ သဘာ၀လကၡဏာကို မေတြမေ၀သိျခင္းလ်င္ ညာဏ္အား ေရႇးရႈထင္ျခင္း ပစၥဳပ႒ာန္ရႇိ၏။
    ၄။သမာဓိပဒ႒ာနာ၊ သမာဓိလ်င္ နီးစြာေသာ အေၾကာင္းရႇိ၏။၁
   
၅း၅။ ပညာတိုးပြားျခင္းအေၾကာင္းတရားမ်ား

    ပညာရရႇိတိုးပြားရင့္က်က္ေၾကာင္းတရားမ်ားကို ထိုထိုက်မ္းဂန္တို့၌ အမ်ိဳးမ်ိဳးမိန္႕ဆိုၾက၏။
မိလိႏၵပဥႇာ၌ အရြယ္ႀကီးရင့္လာျခင္း၊ အျခံအရံအေက်ာ္အေဇာမ်ားျခင္း၊အဖန္ဖန္ေမးျမန္းျခင္း၊ဆရာ
ႏႇင့္ေပါင္းသင္းျခင္း၊ သင့္ေလ်ာ္စြာႏႇလံုးသြင္းျခင္း၊ ေဆြးေႏြးတိုင္ပင္ျခင္း၊ ခ်စ္ခင္သူႏႇင့္ေပါင္းသင္းျခင္း၊
သင့္ေလ်ာ္ေသာအရပ္၌ ေနထိုင္ရျခင္းတို့သည္ ပညာညာဏ္ရရႇိတိုးပြားရင့္က်က္ေစရန္အေၾကာင္း
မ်ား ျဖစ္သည္ဟု ဆိုသည္။၂ သံယုတ္ပါဠိေတာ္ႏႇင့္ သုတၲနိပါတ္၌လည္း ပညာၪာဏ္ရျခင္း၏ အေၾကာင္းမ်ားကို ေဖၚျပထား၏။ယင္းတို႕မႇာ-ေကာင္းေသာတရား၌ မမႇိတ္မသုန္ယံုၾကည္ျခင္းသဒၶါ၊ ပညာရႇိတို့ထံ ဆည္းကပ္နာယူျခင္း သုႆသာ၊ မေမ့မေလ်ာ့ျခင္း အပၸမာဒ၊ စူးစမ္းဆင္ျခင္ျခင္း ၀ိစကၡဏာဟူသည့္ တရားေလးပါးတို႕ျဖစ္၏။၃ အဂၤုတၲိဳရ္ပါဠိေတာ္ႏႇင့္ပဋိသမၻိဒါမဂ္ပါဠိေတာ္ တို့၌လည္း ပညာၪာဏ္ရျခင္း၏ အေၾကာင္းမ်ားမႇာ-သူေတာ္ေကာင္းကိုမႇီ၀ဲျခင္း၊ သူေတာ္ေကာင္း တရားကို နာၾကားျခင္း၊ အသင့္အတင့္ႏႇလံုးသြင္းျခင္း၊ ေလာကုတၲရာတရားအား ေလ်ာ္စြာက်င့္ျခင္း ဟူသည့္တရား(၄)ပါး ျဖစ္၏ဟု ျပဆို၏။၄

    တစ္ဖန္ ယင္းအဂၤုတၲိဳရ္ပါဠိေတာ္၌ပင္ ၪာဏ္ပညာရရႇိတိုးပြားလိုသူသည္-
    ၁။ အေလးျပဳအပ္ေသာ ဆရာသမားတို့အေပၚ၌ ရႇက္ေၾကာက္ရိုေသျမတ္ႏိုးမႈ အားႀကီးရ
မည္။
    ၂။ အခါအခြင့္သင့္တိုင္း ဆရာသမားတို့ထံ ခ်ဥ္းကပ္ေမးျမန္းရမည္။
    ၃။ကိုယ္စိတ္ႏႇစ္ပါး ဆိတ္ၿငိမ္စြာေနရမည္။
    ၄။ကိုယ္က်င့္သီလႏႇင့္ ျပည့္စံုရမည္။
    ၅။ အစအလယ္အဆံုးေကာင္းျခင္းသံုးပါးရႇိေသာတရား(က်မ္းဂန္)ကို သင္အံမႇတ္သားရမည္။
    ၆။အကုသိုလ္ကိုပယ္၍ ကုသိုလ္တရားပြါးမ်ားရန္ ႀကိဳးပမ္းအားထုတ္ရမည္။
    ၇။အက်ိဳးမရႇိေသာစကားကို မေျပာမဆိုဘဲ အက်ိဳးရႇိေသာစကားကို ေျပာဆိုရမည္။
    ၈။ခႏၶာစေသာတရားတို့၌ အျဖစ္အပ်က္ကို အဖန္ဖန္ရႈမႇတ္ရမည္ ဟုဆို၏။၅
    ထို့အျပင္ ဣတိ၀ုတ္ပါဠိေတာ္၌လည္း ေနကၡမၼသကၤပၸ၊အဗ်ာပါဒသကၤပၸ၊အ၀ိဟðသာသကၤပၸ တို့သည္ ပညာတိုးပြားေၾကာင္းတရားမ်ား ျဖစ္သည္ဟု ဆို၏။၆

၅း၆။ ပညာဆုတ္ယုတ္ေၾကာင္းတရားမ်ား

    ပညာရရႇိတိုးပြားရင့္က်က္ေၾကာင္းတရားမ်ားရႇိသကဲ့သို႕ ပညာဆုတ္ယုတ္ေၾကာင္းတရားမ်ား
လည္း ရႇိေပ၏။ ထိုပညာဆုတ္ယုတ္ေၾကာင္းတရားမ်ားကို ဆက္လက္တင္ျပပါမည္၊ ကာမဂုဏ္ အာရုံကို ၾကံစည္ျခင္းဟူသည့္ ကာမ၀ိတက္၊ ေဒါသအမ်က္ထြက္ရန္ ၾကံစည္ျခင္းဟူသည့္ ဗ်ာပါဒ ၀ိတက္၊ သူတပါးကို ညႇဥ္းပန္းႏႇိပ္စက္ရန္ ၾကံစည္ျခင္းဟူသည့္ မိစၧာ၀ိတက္တို႕သည္ ပညာမ်က္စိကို ကန္းေအာင္ျပဳတတ္ကုန္၏။၁

    ထို့အျပင္ ကာမဂုဏ္ကို လိုလားႏႇစ္သက္ျခင္း ကာမစၧႏၵ၊ အမ်က္ထြက္ျခင္းေဒါသဗ်ာပါဒ၊
ေလးလံထိုင္းမႈိင္းေနျခင္း ထိနမိဒၶ၊ စိတ္ပ်ံ႕လြင့္၍ပူပန္ျခင္း ဥဒၵစၥကုကၠဳစၥ၊ ရတနာသံုးပါး၌ ယံုမႇားျခင္း
၀ိစိကိစၧာ ဟူသည့္ နီ၀ရဏတရား(၅)ပါးတို့သည္ ပညာအားနည္းေအာင္ ျပဳတတ္ကုန္၏။၂

၅း၇။ ပညာႏႇင့္တြဲဘက္တရားမ်ား

    ပညာႏႇင့္ သီလသည္ အၿမဲတြဲဖက္လ်က္ျဖစ္၏။ လက္တစ္ဖက္ျဖင့္ လက္တစ္ဖက္ကို၊ ေျခ တစ္ဖက္ျဖင့္ ေျခတစ္ဖက္ကို ေဆးေၾကာရာသကဲ့သို့ သီလျဖင့္ ပညာကိုေဆးေၾကာ၍ ပညာျဖင့္ သီလကို ေဆးေၾကာရသည္။၃ ပုထုဇဥ္ပုဂၢိဳလ္ပင္ျဖစ္ေစကာမူ ႏႇစ္ေပါင္းမ်ားစြာသီလလံုၿခံဳခဲ့လ်င္ ေသခါနီးအခ်ိန္၌ေသာ္္လည္း သီလျဖင့္ပညာကိုေဆးေၾကာကာ ကိေလသာအားလံုးကို ပယ္သတ္ လ်က္ ရဟႏၲာျဖစ္ႏိုင္၏။ မဟာေသ႒ိ၀ႆမေထရ္သည္ ကုတင္ေပၚ၌ ေ၀ဒနာကိုညည္းတြားခံစားစဥ္ တိႆမင္းႀကီးသည္ မေထရ္အား အဖူးအေမ်ာ္ေရာက္လာ၏။ မေထရ္၏ညည္းတြား သံကိုၾကား၍ ရႇိမခိုးဘဲ ျပန္သြား၏။ ထိုအေၾကာင္းကို မေထရ္သိသည့္အခါ ေ၀ဒနာကိုပယ္ခြါ၍ သီလျဖင့္ ပညာကို ေဆးေၾကာကာ တရားႏႇလံုးသြင္းစဥ္ ရဟႏၲာျဖစ္ေလ၏။၄

    ထို့အျပင္ ပညာႏႇင့္ သမာဓိသည္လည္း တြဲဖက္လ်က္ျဖစ္၏။ ပညာမရႇိေသာသူအား စ်ာန္ သမာဓိမရႇိ။ စ်ာန္သမာဓိမရႇိေသာသူအား ပညာမရႇိ။ ပညာႏႇင့္သမာဓိႏႇစ္ပါးရႇိေသာသူသည္ နိဗၺာန္ ႏႇင့္ဧကန္နီးေတာ့သည္သာျဖစ္၏။၅ ပညာႏႇင့္ သမာဓိႏႇစ္ပါးတို့၏ အျပန္အလႇန္မႇီတြယ္မႈကို လူေနမႈ ဘ၀ျဖင့္လည္း ယႇဥ္ထိုးၾကည့္ႏိုင္၏။ သမာဓိမရႇိသည့္အတြက္ လြယ္ကူစြာျပဳလုပ္ရမည့္အရာသည္ အလြန္ခက္ခဲတတ္၏။ စာသင္သားတစ္ဦးအဖို့  စိတ္တည္မႈသမာဓိရႇိသည့္္အခါ ငါးေခါက္မ်ၾကည့္ လ်င္ ရႏိုင္သည့္စာကို သမာဓိမရႇိသည့္အခါ က်က္ကာေမ့ကာျဖင့္ ပင္ပန္းႀကီးစြာ က်က္ရတတ္၏။ ရလာျပန္လ်င္လည္း သမာဓိမရႇိသည့္အတြက္ ၾကာရႇည္မခံဘဲ လ်င္ျမန္စြာ ေမ့ေပ်ာက္တတ္၏။ ၀ိပႆနာအားထုတ္ရာ၌လည္း အျဖစ္အပ်က္ကိုထင္လင္းစြာျမင္ႏိုင္ဖို့ဆိုလ်င္ သမာဓိအင္အား ေကာင္းရန္လိုအပ္၏။

    ထို့အျပင္ ပညာႏႇင့္၀ီရိယတို့သည္ အလြန္တြဲဖက္ညီရန္လိုအပ္၏။ အလုပ္လုပ္ရာ၌ ၀ီရိယသာ အားေကာင္းၿပီး ပညာမရႇိပါက ဆင္ကန္းေတာတိုးသကဲ့သို့ အက်ဳိးမၿပီးျဖစ္တတ္၏။ ပညာသာရႇိ၍ ၀ီရိယမရႇိျပန္ကလည္း ေလထဲတြင္ တိုက္အိမ္ေဆာက္သကဲ့သို့ အရာမထင္ျဖစ္ရတတ္၏။ ဤေလာက၌ ၀ီရိယခ်င္းတူသူ ၿပိဳင္ဘက္ႏႇစ္ဦးတြင္ ပညာသာသူက အႏိုင္ရ၏။ ပညာတူသူႏႇစ္ဦးတြင္ ၀ီရိယသာသူက အႏိုင္ရ၏။ ထို့ေၾကာင့္ မည္သည့္အမႈကိုျပဳလုပ္သည္ျဖစ္ေစ ပညာႏႇင့္၀ီရိယကို ညီမ်စြာ တြဲဖက္ရ၏။

    ထို့အျပင္ ပညာႏႇင့္သတိတရားတို့သည္ အလြန္နီးေသာတရားမ်ားျဖစ္၏။ အရာရာတြင္ သတိရႇိ႐ံုမ်ျဖင့္ မျပည့္စံုပါ။ ပညာပါမႇ ၿပီးျပည့္စံု၏။ ျမတ္စြာဘုရားကလည္း '' ပညာကင္းေသာသတိ သည္ အင္အားနည္းပါး၍ ပညာႏႇင့္ယႇဥ္ေသာသတိသည္သာ အင္အားႀကီးမား၏ '' ဟု ေဟာေတာ္ မူခဲ့၏။၁ ထိုထိုေဒသနာတို့ကို ေဟာၾကားေတာ္မူရာ၌လည္း ''သေတာ သမၸဇာေနာ''၊ '' သမၸဇာေနာ သတိမာ ''၊''  သတိသမၸဇေညန ''၊ '' သတိမေတာ နိသမၼကာရိေနာ '' စသည္ျဖင့္ သတိႏႇင့္ ပညာကို တြဲလ်က္ ေဟာၾကားေတာ္မူခဲ့၏။ ကာမေရာဂါျဖစ္ေပၚလာရာ၌ သတိပညာႏႇစ္ပါးျဖင့္သာ ကုစားႏိုင္ ေၾကာင္းကို မန္လည္ဆရာေတာ္က '' ကာမေရာဂါ၊ ကိုယ္တြင္းနာကား၊ ကုရာနတၴိ၊ ေဆးမရႇိဘူး၊ မိမိပညာ၊သတိသာလ်င္၊ မဟာၾသသဓ၊ ေဆးမည္စြရႇင့္'' ဟု စပ္ဆိုေတာ္မူခဲ့၏။၂
   
၅း၈။ ပညာပါ၀င္ေသာတရားစုမ်ား

    ပညာသည္ သာသနာေတာ္၌ ပဓာနအက်ဆံုးတရားျဖစ္၏။ အမ်ဳိးမ်ဳိးေသာတရားစုတို့ႏႇင့္ တြဲဖက္ကာ တရားအစုအသီးသီး၌ ပါ၀င္လ်က္ရႇိ၏။

    ပညာသည္ သီလသမာဓိပညာဟူေသာ သိကၡာသံုးပါးတရားအစု၌ ပါ၏။ ၀ီရိယ၊ သူရဘာ၀ ပညာဟူေသာ ရန္ေအာင္ေၾကာင္းတရား(၃)ပါး၌လည္း ပါ၀င္၏။၃  ဆႏၵ ၀ီရိယ စိတၲ ၀ီမံသ ဟူေသာ အဓိပတိတရား(၄)ပါး၌လည္း ၀ီမံသဟူေသာအမည္ျဖင့္ ပါ၀င္၏။၄ သစၥာ ပညာ ၀ီရိယ စာဂဟူေသာ ရန္ေအာင္ေၾကာင္းတရား ေလးပါး၅ ႏႇင့္ တမလြန္၌ မစိုးရိမ္ေၾကာင္းတရားေလးပါး၆တို့၌လည္း ပါ၀င္၏။ ဒါန သီလ သမာဓိ ပညာ ဟူသည့္ အႏုဂါမိကနိဓိ (၄)ပါးတြင္လည္း ပါ၀င္၏။၇ သီလ သမာဓိပညာ ၀ိမုတၲိ ဟူေသာ သံသရာျပတ္ေၾကာင္းတရား(၄)ပါး၈ႏႇင့္ သာသနာမႇ မေလ်ာ က်ေၾကာင္းတရား(၄)ပါး၉၌လည္း ပါ၀င္၏။ ပညာ သစၥာ စာဂ သႏၲိ (ဥပသမ) ဟူသည့္ ေထာက္တည္ရာ တရား(၄)ပါး၌လည္းပါ၀င္၏။၁၀ သီလ ေသာေဓယ် ထာမ ပညာ ဟူသည့္ ၾကာျမင့္မႇ သိႏိုင္သည့္ တရား(၄)ပါး၌လည္းပါ၀င္၏။၁၁ ဗာဟု ေဘာဂ အမစၥ အဘိဇာတိ ပညာ ဟူေသာ ဗလ (၅)ငါးမ်ဳိး၌လည္း ပါ၀င္၏။၁၂ သဒၶါ သီလ သုတ စာဂ ပညာဟူေသာ ဂတိၿမဲေၾကာင္း တရား(၅)ပါး၌လည္းပါ၀င္၏။၁၃ သဒၶါ ဟိရီ ၾသတၲပၸ သုတ ၀ီရိယ ပညာဟူေသာ သူေတာ္ေကာင္း တရား(၇)ပါး၌လည္းပါ၀င္၏။၁၄ သဒၶါ သီလ ဟိရီ ၾသတပၸ သုတ စာဂ ပညာဟူေသာ သူေတာ္ ေကာင္းဥစၥာ(၇)ပါး၌လည္းပါ၀င္ေပ၏။၁၅

    ထို့အျပင္ ပညာသည္ ေဗာဓိပကၡိယတရားတို့၌လည္း ဆိုင္ရာအမည္အသီးသီိးျဖင့္ တဲြဖက္ပါ၀င္လ်က္ရႇိ၏။ ေဗာဓိပကၡိယတရား(၃၇)ပါးသည္ တရားစုရာသိအားျဖင့္ ၇ ပါးရႇိ၏။ ယင္းတို့တြင္ ပညာသည္ ဣဒၶိပါဒ္ ၄ ပါး၌ ၀ီမံသိဒၶိပါဒ္၊ ဣေႁႏၵ ၅ ပါး၌ ပညိေႁႏၵ၊ ဗိုလ္ ၅ပါး၌ ပညာဗိုလ္၊ ေဗာဇၩင္ ၇ ပါး၌ ဓမၼ၀ိစယသေမၺာဇၩင္၊ မဂၢင္ ၈ ပါး၌ သမၼာဒိ႒ိအားျဖင့္ တရားစု ၅ မ်ဳိး၌ ပါ၀င္လ်က္ရႇိ၏။

    ထို့အျပင္ ဓမၼသဂၤဏီပါဠိေတာ္ မဟာကုသိုလ္ပထမစိတ္၏ ဓမၼဳေဒၵသ၌ တရားအမ်ဳိးအမည္ ေပါင္း (၅၆)ပါး ေဟာၾကားထားရာတြင္ ပညာသည္ ဣၿႏၵိယရာသိ၌ ပညိေႁႏၵ၊ မဂၢပဥၥကရာသိ၌ သမၼာဒိ႒ိ၊ ဥပကာရဒုတ္၌ သမၸဇည၊ ယုဂနႏၵဒုတ္၌ ၀ိပႆနာဟု အမည္နာမ(၇)မ်ဳိး ျဖင့္ တရားစု (၇)မ်ဳိး၌ ပါ၀င္လ်က္ရႇိ၏။၁

    ဤသည္တို့ကို႐ႈပါက ပညာတရားသည္ သာသနာေတာ္၌ အေရးပါေသာတရားျဖစ္ေၾကာင္း သိႏိုင္၏။ မည္သည့္လုပ္ငန္းတြင္မဆို ပညာပါမႇ ထေျမာက္ေအာင္ျမင္ႏိုင္၏။ အရာရာတြင္ ထက္ျမတ္ ပါေသာ္လည္း ပညာမပါက အကန္းကို မီးထြန္းျပသည္ႏႇင့္သာတူေတာ့၏။ ပဋိသေႏၶအားျဖင့္ ကန္းသူ တစ္ဦးသည္ လက္မႈပညာစသည္တို့တြင္ ကြၽမ္းက်င္ထက္ျမက္ပါေသာ္လည္း အလင္းေရာင္ရႇိမႈ၊ မရႇိမႈ သည္ သူအတြက္အသံုးမ၀င္ႏိုင္။ လမ္းမႇန္ေစရန္ မီးပင္ထြန္းျပေသာ္လည္း မီးေရာင္၏ အကူအညီျဖင့္ သူသည္ လမ္းမႇန္ကို ေရြးခ်ယ္ရန္ အခြင့္အေရးမရႇိေပ။ က်န္ပသာဒတို့၏ အကူအညီျဖင့္သာ စမ္းတ၀ါး ၀ါးေလ်က္ရ၏။ ဤအတူ ပညာမရႇိသူအတြက္ ဘ၀လမ္းကို မႇန္ကန္စြာ ေလ်ာက္လႇမ္းရန္ မလြယ္ကူ ေပ။ ေမႇာင္ေသာလမ္း၌ စမ္းတ၀ါး၀ါးသာ ျဖစ္ေနပါလိမ့္မည္။ ထို့ေၾကာင့္ အရာရာတြင္ ပညာပါရ၏။ ျမတ္စြာဘုရားကလည္း ပညာကို မ်က္စိျဖင့္ တင္စားေတာ္မူခဲ့၏။ အလင္းေရာင္အျဖစ္ ñႊန္းဆိုေတာ္ မူခဲ့၏။

၅း၉။ ပညာအမ်ဳိးအစားမ်ားႏႇင့္ ဤသုတ္၌ယူသင့္သည့္ပညာ

    ပညာသည္ 'အသိၪာဏ္ပညာ' ဟူေသာ အနက္သာမညကိုေဟာေသာ္လည္း ပိဋကသံုးပံု ၀ယ္လာရႇိသည့္ ပညာပုဒ္အရကို ေကာက္ယူရာ၌ ထိုထိုပုဒ္အားေလ်ာ္စြာ ေကာက္ယူရ၏။ ပညာဟူ ေသာပုဒ္၏အရကို အ႒ကထာဆရာက အရာဌာနအားေလ်ာ္စြာ ဖြင့္ျပထားသည္ကို ျပဆိုလိုပါ၏။
    ပညာပုဒ္၏အရကို ဖြင့္ျပရာ၌ အ႒ကထာဆရာသည္
    -ပညႏၲိ သတၴဳဒသနာၪာဏဥႇိ ဣဓာဓိေပၸတံ၂ဟု ေဒသနာၪာဏ္ကိုလည္းေကာင္း၊
    -ပညာယာတိ ၀ိပႆနာယ၃ဟု ၀ိပႆနာပညာကိုလည္းေကာင္း၊
    -ပညာ ဘာေ၀တဗၺာတိ ဣဒံ မဂၢပညံ သႏၶာယ ၀ုတၲံ၄ဟု မဂ္ပညာကိုလည္းေကာင္း၊
    -ပညႏၲိ သဒðၶ ၀ိပႆနာပညာယ မဂၢပညေဥၥ၀ ဖလပညဥၥ ဟု ၀ိပႆနာပညာ၊မဂ္ပညာ၊ဖိုလ္
ပညာကိုလည္းေကာင္း၊၅
    -ပရိပုဏၰာယ ပညာယာတိ ......ပရိပုဏၰာယ အရဟတၲမဂၢပညာယ ဟု အရဟတၲ
မဂ္ပညာကိုလည္းေကာင္း၊၆
    -ပညာတိ အရဟတၲဖလပညာ၁ဟု အရဟတၲဖိုလ္ပညာကိုလည္းေကာင္း၊
    -ပညာ တႆာတိ ေလာကိယေလာကုတၲရာ ပနႆ ပညာ၂ဟု ေလာကီေလာကုတၲရာ ပညာကိုလည္းေကာင္း အရာ႒ာနအားေလ်ာ္စြာ ေကာက္ယူဖြင့္ျပထားသည္ကို ေတြ့ရႇိရ၏။

    ပညာသည္ အထက္ပါအမ်ိဳးအစားတို႕အျပင္ ဒါနမယပညာ၊သီလမယပညာ၊ဘာ၀နာမယ
ပညာ၊ပဋိသႏၶိပညာ၊ပါရိဟာရိယပညာ၊ဘာ၀နာပညာ၊ကမၼႆကတာပညာ၊စ်ာနပညာ၊သမာဓိပညာ၊
မဟာပညာ၊ပုထုပညာ၊ဂမၻီရပညာ၊ဘူရိပညာ၊ဟာသပညာ၊ဇ၀နပညာ၊တိကၡပညာ၊နိေဗၺဓိကပညာ၊သုတမယပညာ၊
စိႏၲာမယပညာ၊ဘာ၀နာမယပညာ စသည္အားျဖင့္ မ်ားျပားလႇစြာ၏။ ပညာမ်ားသည္ ဤသို့မ်ားျပား
သည္ဆိုေသာ္လည္း အထက္ပါပညာမ်ားကို အခ်ဳပ္အားျဖင့္ သုတမယပညာ၊စိႏၲာမယပညာ၊ဘာ၀
နာမယပညာအားျဖင့္ ခြဲေ၀ရ၏။

    ဤပထမမဟာနာမသုတ္ေတာ္၌ ျမတ္စြာဘုရားသည္ ဘ၀အာမခံခ်က္ရရႇိႏိုင္သည့္ တရားငါးမ်ိဳးကို ေဟာရာ၌ ပညာႏႇင့္ျပည့္စံုရမည္ဟုသာေဟာခဲ့၏။ ထိုသုတ္ေတာ္၏ အ႒ကထာက
လည္း မည္သည့္ပညာမ်ိဳးျဖစ္ေၾကာင္းကို ဖြင့္မျပခဲ့ေပ။ ဘ၀အာမခံခ်က္ငါးမ်ိဳးစလံုးပါ၀င္သည့္ ၀ိ-
တၴဓနသုတ္၌ကား ပညာဟူသည္ မည္သို့ေသာ ပညာျဖစ္ေၾကာင္း ပါရႇိေပ၏။ ထိုသုတ္အရ ပညာ
ဥစၥာဟူသည္-
    '' ျဖစ္မႈပ်က္မႈကို သိတတ္၍ ကိေလသာတို့ကို ေဖာက္ခြဲႏိုင္သည့္ ဆင္းရဲကုန္ခမ္းရာနိဗၺာန္
သို့ေကာင္းစြာေရာက္ေစႏိုင္ေသာ ပညာရႇိျခင္း' ဟု ေဟာေတာ္မူခဲ့၏။၃ ထိုသုတ္၏ အ႒ကထာ၌ လည္း ပညာဥစၥာအေၾကာင္းကို သီးသန့္မဖြင့္ဆိုေတာ့ဘဲ 'ပဥၥကနိပါတ္၌ ဖြင့္ျပခဲ့ၿပီ' ဟုသာñႊန္းဆို၏။

     ပဥၥကနိပါတ္၊ ၀ိတၴတသုတ္ အ႒ကထာ၌ကား အထက္ပါ ျမတ္စြာဘုရားေဟာၾကားေတာ္မူ ခဲ့သည့္  ပညာအေၾကာင္းဖြင့္ဆိုခ်က္မ်ားကို ေတြ့ရႇိရ၏။၄ ထိုအ႒ကထာဖြင့္ဆိုခ်က္ကို ေကာက္ခ်က္ ဆြဲလ်င္ကား ဤပထမမဟာနာမသုတ္ေတာ္၌ ေဟာေတာ္မူေသာ ပညာဟူသည္ ၀ိပႆနာပညာႏႇင့္ မဂ္ပညာတို့ပင္ ျဖစ္၏။ ထိုအ႒ကထာဖြင့္ဆိုခ်က္အရ ခႏၶာငါးပါးတို့၏ အျဖစ္အပ်က္ကို သိစြမ္း ႏိုင္လ်က္ ၀ိပႆနာႏႇင့္ျပည့္စံုေသာသူ၏ တဒဂၤပဟာန္အားျဖင့္ ကိေလသာတို့ကို စင္ၾကယ္ေစေသာ ပညာ၊ မဂ္ပညာႏႇင့္ျပည့္စံုေသာသူ၏ သမုေစၧဒပဟာန္အားျဖင့္ ကိေလသာတို့ကို စင္ၾကယ္ေစသည့္ ပညာရပ္မ်ိဳးျဖစ္ေၾကာင္း သိရ၏။ ထိုေၾကာင့္ အျဖစ္ႏႇင့္အပ်က္ကို သိစြမ္းႏိုင္သည့္ ၀ိပႆနာပညာ ႏႇင့္ မဂ္ပညာအေၾကာင္းကို ဆက္လက္တင္ျပပါမည္။  

၅း၉း၁။ ၀ိပႆနာပညာႏႇင့္မဂ္ပညာ

    ခႏၶာ(၅)ပါးဟူေသာ သခၤါရတရားတို့ကို အနိစၥ ဒုကၡ အနတၲဟူေသာ အျခင္းအရာအားျဖင့္ ႐ႈပြားတတ္ေသာၪာဏ္ကို ၀ိပႆနာပညာဟု ေခၚ၏။ တစ္နည္းဆိုေသာ္ ပညတ္အမ်ဳိးမ်ဳိးကို ပယ္ခြာ၍ အနိစၥ ဒုကၡ အနတၲဟူေသာ အျခင္းအရာအားျဖင့္ ႐ႈပြားေသာၪာဏ္သည္ ၀ိပႆနာပညာမည္၏။ မဂ္စိတ္၌ရႇိေသာပညာကို မဂ္ပညာဟု ေခၚ၏။
    ဤ၀ိပႆနာပညာႏႇင့္ မဂ္ပညာသည္ ဆက္စပ္မႈရႇိ၏။ ၀ိပႆနာပညာကို ရရႇိမႇသာ မဂ္ပညာ ကို ရရႇိႏိုင္၏။ ၀ိပႆနာပညာကိုလည္း ႐ႈမႇတ္မႈျဖင့္သာ ရရႇိႏုိင္၏။ ထို့ေၾကာင့္ ၀ိပႆနာအမ်ိဳးအစား မ်ား၊ ၀ိပႆနာ႐ႈပုံစသည္တို့ႏႇင့္ စပ္၍ ေရႇ႕ဦးစြာ တင္ျပလို၏။

၅း၉း၁း၁။ ၀ိပႆနာ(၃)မ်ဳိး

    ၀ိပႆနာသည္ အမ်ဳိးအစားအားျဖင့္ (၃)မ်ဳိးရႇိ၏။ ယင္းတို့မႇာ-
၁။ သခၤါရပဋိဂၢဏႇနက၀ိပႆနာ၊ မဂ္တရားကိုရရန္အလို့ငႇာ သခၤါရတရားတို့ကို သိမ္းဆည္းေသာ ၀ိပႆနာ၊
၂။ ဖလသမာပတၲိ၀ိပႆနာ၊ ဖိုလ္၀င္္စားရန္အလို့ငႇာ ႐ႈဆင္ျခင္ေသာ ၀ိပႆနာ၊
၃။ နိေရာဓသမာပတၲိ၀ိပႆနာ၊ နိေရာဓသမာပတ္၀င္စားရန္အလို့ငႇာ ႐ႈဆင္ျခင္ေသာ၀ိပႆနာ၊ ဟူ၍ ျဖစ္၏။၁

    ထို(၃)မ်ဳိးတို့တြင္ ဖလသမာပတၲိ၀ိပႆနာႏႇင့္ နိေရာဓသမာပတိၲ၀ိပႆနာတို့သည္ ရဟႏၲာ အရိယာတို့ႏႇင့္သာ သက္ဆိုင္၏။ ယင္း၀ိပႆနာကို ပြားလိုသူသည္ အနည္းဆံုး တစ္မဂ္တစ္ဖိုလ္ ရထားၿပီးျဖစ္ရ၏။ သခၤါရပဋိဏႇနက၀ိပႆနာအရာ၌ သခၤါရတရားတို့ကို သိမ္းဆည္း ျခင္းဟူသည္ ကား ခႏၶာ၊ အာယတန၊ ဓာတ္ဟု ဆိုအပ္ေသာ ႐ုပ္သခၤါရ၊ နာမ္သခၤါရ တရားတို့၏ ျဖစ္ျခင္းပ်က္ျခင္း တို့ကို အနိစၥ ဒုကၡ အနတၲဟူသည့္ လကၡဏာယဥ္သံုးပါးတင္လ်က္ ၪာဏ္ျဖင့္ သက္၀င္ဆင္ျခင္ျခင္းပင္ ျဖစ္၏။

    ခႏၶာ(၅)ပါး၊ အာယတန(၁၂)ပါး၊ ဓာတ္(၁၈)ပါးဟူသည့္ သခၤါရတရားတို့သည္ မိမိတို့၏ ခႏၶာကိုယ္အတြင္း၌ ရႇိ၏။ ခႏၶာ(၅)ပါးကို အက်ဥ္းခ်ဳပ္လ်င္ ႐ုပ္သခၤါရ ႏႇင့္ နာမ္သခၤါရဟူ၍ ႏႇစ္ပါးရ၏။ ထို့အတူ အာယတန (၁၂)ပါး၊ ဓာတ္(၁၈)ပါးတို့ကို အႏႇစ္ခ်ဳပ္လ်င္လည္း ႐ုပ္သခၤါရႏႇင့္နာမ္သခၤါရဟူ၍ ႏႇစ္ပါးသာရ၏။ ယင္း႐ုပ္သခၤါရႏႇင့္နာမ္ သခၤါရ (၂)ပါးတို့၏ (၀ါ) ခႏၶာ(၅)ပါး၊ အာယတန (၁၂)ပါး ၊ ဓာတ္(၁၈)ပါးတို့ အဆက္မပ်က္ ျဖစ္ေပၚေနသည့္အစဥ္ကို သံသရာဟု ေခၚ၏။၂ ယင္းသံသရာ အစစ္(၀ါ) ႐ုပ္သခၤါရနာမ္သခၤါရတို့၏ ျဖစ္မႈပ်က္မႈသေဘာကို မိမိတို့၏ ခႏၶာကိုယ္အတြင္း၌ ေတြ့ ေအာင္ရႇာရ၏။ ထို့ေနာက္ အနိစၥ ဒုကၡ အနတၲဟု လကၡဏာယာဥ္တင္ ဆင္ျခင္သံုးသပ္ရ၏။ ႐ႈဖန္မ်ားလတ္ေသာ္ အျဖစ္အပ်က္မုန္းကာ သံသရာဆံုးေတာ့မည္သာျဖစ္၏။

    ယင္းသခၤါရပဋိဂၢဏႇနက ၀ိပႆနာသည္ ႏံု့သည္ျဖစ္ေစ၊ ထက္သည္ျဖစ္ေစ မဂ္၏နီးေသာ အေၾကာင္းသာ ျဖစ္၏။၃ အကယ္၍ ၀ိပႆနာႏံု့လ်င္ မဂ္တရားကို ေႏႇးေႏႇးရ၏။ ၀ိပႆနာထက္ လ်င္ မဂ္တရားကို ျမန္ျမန္ရ၏။ ၀ု႒ာနဂါမိနီလကၡဏာႏႇင့္ ျပည့္စံုလ်င္ ၀ိပႆနာသည္ မဂ္တရားကို ရျခင္း၏ အေၾကာင္းျဖစ္၏ဟု ၀ိသုဒၶိမဂၢဋီကာဆရာမိန့္၏။၄ ထို့ေၾကာင့္ ဃရာ၀ါသျဖင့္ ကိစၥမ်ား ေျမာင္လႇသည့္ လူ၀တ္ေၾကာင္တို့သည္လည္း အခ်ိန္ရသမ် တစတစ ၀ိပႆနာအားထုတ္ကာ သံသရာမႇလြတ္ေျမာက္မႈကို ရႇာေဖြႏိုင္၏။
     တရားအားမထုတ္မႇီ ရဟန္းေတာ္တို့သည္ ပါတိေမာကၡသံ၀ရသီလ၊ ဣၿႏၵိယသံ၀ရသီလ၊ အာဇီ၀ပါရိသုဒၶိသီလ၊ ပစၥယသႏၷိႆိတသီလဟူသည့္ စတုပါရိသုဒၶိသီလကို ထက္၀န္းက်င္စင္ၾကယ္ ေအာင္ ျဖည့္က်င့္ရ၏။ ပါတိေမာကၡသံ၀ရသီလဟူသည္မႇာ ျမတ္စြာဘုရား၏ အာဏာပညတ္ ေတာ္ျဖစ္ေသာ ၀ိနည္းသိကၡာပုဒ္ေတာ္မ်ားကို ကိုယ္ႏႈတ္တို့ျဖင့္ မလြန္က်ဴးမိေအာင္ ေရႇာင္ျခင္းပင္ ျဖစ္၏။ ထိုသိကၡာပုဒ္မ်ားသည္ အက်ဥ္းအားျဖင့္ ၂၂၇ သြယ္ရႇိ၏။ အက်ယ္အားျဖင့္ ကုေဋကိုးေထာင္ တစ္ရာ့ရႇစ္ဆယ္ငါးသန္းသံုးေသာင္းေျခာက္ေထာင္ ရႇိ၏။ ယင္းတို့တြင္ ဣၿႏၵိယသံ၀ရသီလ၊ အာဇီ၀ပါရိသုဒၶိသီလ၊ ပစၥယသႏၷိႆိတသီလအခ်ဳိ႕မႇတစ္ပါး  က်န္အားလံုးေသာသိကၡာပုဒ္တို့ကို ပါတိေမာကၡသံ၀ရသီလဟုေခၚ၏။ ဤသီလသည္ သဒၶါျပ႒ာန္းေသာေၾကာင့္ သဒၶါတရား ထက္သန္စြာျဖင့္ ျဖည့္က်င့္သူသည္သာ ဤသီလကိုလံုၿခံဳေစႏိုင္၏။၁ ပရိ၀တ္မာနသ္က်င့္ျခင္း၊ နိႆဂၢိ ထိုက္သည့္ ပစၥည္းတို့ကို စြန့္၍  ေဒသနာၾကားျခင္းစသည္တို့ျဖင့္ စင္ၾကယ္ေအာင္ျပဳႏို္င္၏။

    ဣၿႏၵိယသံ၀ရဟူသည္မႇာ အဘိဇၩာေဒါမနႆစသည့္ အကုသိုလ္တရားဆိုးမ်ား မျဖစ္ေပၚလာေစရန္ စကၡဳေၿႏၵစေသာ ဣေႁႏၵ(၆)ပါးတို့ကို သတိျဖင့္ ေစာင့္စည္းျခင္းပင္ျဖစ္၏။ သတိျဖင့္ ေစာင့္စည္းသည္ဟူရာ၌ မ်က္စိျဖင့္ အဆင္းကို ျမင္လ်င္ ကိေလသာျဖစ္ေစႏိုင္သည့္ မိန္းမပုံသႏၲာန္၊ ေယာက္်ားပံုသႏၲာန္ကို ႏႇလံုးမသြင္း ရေပ။ ျမင္္အပ္ေသာအဆင္း႐ုပ္၌သာ စိတ္ကိုရပ္တန့္ေစရမည္။ ၀ိသဘာျဖစ္သည့္ မိန္းမေယာက္်ားတို့၏ မ်က္ႏႇာ၊ လက္၊ ေျခ၊ မ်က္ခံုး၊ မ်က္လံုး၊ ျပဳမူ ေျပာဆို ၿပံဳးရယ္ဟန္တို့ကို ႏႇလံုးသြင္းလ်င္ ရာဂစေသာ ကိေလသာတို့ ထင္ရႇားေပၚလာတတ္ကုန္၏။ ထို့ေၾကာင့္ မဟာတိႆမေထရ္ကဲ့သို့ ျမင္ရေသာသူ၏ သႏၲာန္၌ အမႇန္ထင္ရႇားရႇိ ေသာ ဆံပင္ ေမႊး၊ေျခသည္း၊လက္သည္း၊သြား၊အေရ၊အသား၊အေၾကာ၊အ႐ိုးအစရႇိေသာ အဖို့မ်ကိုသာ(၀ါ) ဘူတ ႐ုပ္၊ဥပါဒါ႐ုပ္မ်ကိုသာ ႏႇလံုးသြင္းရမည္ဟု ၀ိသုဒၶိမဂၢအ႒ကထာဆရာ မိန့္မႇာ၏။၂ ရဟန္း သာမေဏတို့သည္ ၿမိဳ႕တြင္းရြာတြင္း သြားလာသည့္အခါ ေရႇ႕သို့ ေလးေတာင္ခန့္မ် ၾကည့္သျဖင့္ မ်က္လႊာခ်လ်က္ သြားလာရမည္ဟု သိကၡာပုဒ္ပညတ္ထားျခင္းသည္ ဤဣၿႏၵိယသံ၀ရလံုေစလို၍ ျဖစ္၏။ ဤသီလ၌ သတိသည္ ပဓာနျဖစ္၏။၃ ျမင္သမ် ၾကားသမ်စသည္တို့၌ အကုသိုလ္မျဖစ္ေစရန္ သတိထားႏိုင္မ် ဤသီလလံု၏။

    အာဇီ၀ပါရိသုဒၶိသီလဟူသည္ သကၤန္းဆြမ္းအစရႇိေသာ ပစၥည္းတို့ကို မတရားေသာနည္းျဖင့္ မရႇာမႇီးမူ၍ တရားေသာနည္းျဖင့္သာ ရႇာမႇီးသံုးေဆာင္မႈကို ေခၚဆိုျခင္းျဖစ္၏။ ဘုရားရႇင္စက္ဆုပ္ ေတာ္မူေသာ ကုလဒူသန အေနသနစေသာ မိစၧာဇီ၀ကို ေရႇာင္ၾကဥ္လ်က္ ပစၥည္းေလးပါးကို တရား သျဖင့္ ရႇာမႇီး၍ အသက္ေမြးႏိုင္မႇ ဤသီလလံု၏။ ဤသီလသည္ ၀ီရိယျပ႒ာန္း၏။၄ ၀ီရိယကင္း၍ အပ်င္းထူလ်င္ ေခ်ာင္ေခ်ာင္လည္လည္ျဖင့္ ပစၥည္းရေအာင္ ကုလဒူသနစေသာအမႈတို့ကို ျပဳတတ္၏။ တကာ တကာမတို့အား ထိုထိုပစၥည္းကိုေပးျခင္း၊ မိမိ္အားတကာမ်ားက အထင္ႀကီးလာေစရန္ အမ်ဳိး မ်ဳိးဟန္လုပ္ျခင္း၊ မလႇဴခ်င္ လႇဴခ်င္လာေအာင္ အတင္းအၾကပ္ ေျပာဆိုတိုက္တြန္းျခင္း၊ ေဆး၀ါး ပေယာဂကုသျခင္း၊ ေဗဒင္ေဟာျခင္းစသည္အားျဖင့္ မိစၧာဇီ၀အေနသနျဖစ္ႏိုင္သည့္ အသက္ေမြး မႈမ်ားႏႇင့္စပ္၍ ၀ိသုဒၶိမဂ္၌ ေဖာ္ျပထား၏။၅ ဤသို့ အလြယ္တကူအသက္ေမြးျဖစ္ျခင္းသည္ ၀ီရိယနည္း မႈေၾကာင့္ပင္ ျဖစ္၏။ ထိုမိစၧာဇီ၀အေနသနေၾကာင့္ ရအပ္ေသာ ပစၥည္း၀တၴဳသည္ အလႇဴခံရရႇိသည့္ ရဟန္းသာမက တစ္သာသနာလံုးပင္ မသံုးစြဲထိုက္ေတာ့ေပ။

    ပစၥယသႏၷိႆိတသီလဟူသည္ အာဇီ၀ပါရိသုဒၶိသီလစင္ၾကယ္စြာျဖင့္ ရအပ္ေသာ ဆြမ္း သကၤန္း ေက်ာင္း ေဆး ဟူသည့္ ပစၥည္းေလးပါးကို ''အခ်မ္းအပူ ကိုယ္ေဖ်ာက္ရန္ သကၤန္းကို မႇီ၀ဲသည္'' စသည္ျဖင့္ ဆင္ျခင္၍ သံုးစြဲမႈမ်ဳိးျဖစ္၏။ ဆင္ျခင္ရာ၌လည္း '' ပဋိသခၤါေယာနိေသာ စီ၀ရံ ပဋိေသ၀ါမိ'' စသည္ျဖင့္ ႏႈတ္တိုက္ ရြတ္ဆို႐ံုမ်မဟုတ္ဘဲ ၪာဏ္ျဖင့္ သက္၀င္၍ ဆင္ျခင္ရ မည္ျဖစ္၏။ ပစၥည္းေလးပါးသံုးေဆာင္ခိုက္၌ မဆင္ျခင္ႏိုင္ခဲ့လ်င္ အ႐ုဏ္မတက္မီအတြင္း အေႂကြး သံုးေဆာင္မႈျဖစ္သြား၏။ ထို့ေၾကာင့္ ပစၥယသႏၷိႆိတသီလကိုလည္း ထက္၀န္းက်င္ျပည့္စံု စင္ၾကယ္ေအာင္ ေစာင့္ထိန္းသင့္၏။

    သို့ျဖစ္လ်င္ ဤေနရာ၌ ရဟန္းေတာ္မ်ားသည္ ဤစတုပါရိသုဒၶိသီလ(၄)ပါး လံုး လံုၿခံဳထားမႇ ၀ိပႆနာ အားထုတ္ႏိုင္သေလာ ဟု ေမးဖြယ္ရႇိ၏။ တိပိဋကစူဠနာဂမေထရ္Äက
'' ပါဋိေမာကၡသံ၀ရသီလသည္သာလ်င္ သီလမည္၏။ အျခား သံုးမ်ဳိးတို့ကိုကား သီလမည္၏ဟု ေဟာေတာ္မူေသာအရာ ပါဠိေတာ္၌မရႇိ။ မသြယ္မ၀ိုက္တိုက္႐ိုက္မုခ်အားျဖင့္  ဆိုရလ်င္ ပါတိေမာကၡ သံ၀ရသီလသည္သာလ်င္ သီလမည္၏။ ပါတိေမာက္သီလပ်က္သူအား က်န္သီလ(၃)ပါးကို မေစာင့္ေရႇာက္ႏိုင္ေပ။ ဦးေခါင္းျပတ္ၿပီးေသာ ေယာက္်ားသည္ က်န္လက္ေျခအဂၤါတို့ကုိ မေစာင့္ ေရႇာက္ႏိုင္ သကဲ့သို့ျဖစ္၏။ ပါတိေမာက္သီလမပ်က္စီးလ်င္ ႂကြင္းသီလ(၃)ပါးသည္ မည္သို့ပင္ ပ်က္စီးေနေစကာမူ ပကတိ အတိုင္းျပန္လည္ စင္ၾကယ္ေစရန္ျပဳျပင္ကုစားႏိုင္သည္''ဟု ဆို၏။၁ ထို့ေၾကာင့္ ဣဏ ပရိေဘာဂ ျဖစ္လ်င္ မဂ္ဖိုလ္ကို ရႏိုင္၏။ (၀ါ) ပစၥယသႏၷိႆိတသီလကို တစ္ႀကိမ္မ် ပ်က္လ်င္ပင္ စင္ၾကယ္ေအာင္ ကုစား၍ ရႏိုင္၏။

    မဟာစည္ဆရာေတာ္ဘုရားကလည္း ပါတိေမာကၡသံ၀ရသီလစင္ၾကယ္လ်င္ ရဟန္းေတာ္ မ်ား ၀ိပႆနာအားထုတ္သင့္ အားထုတ္အပ္ပါေၾကာင္းကိို ဤသို့မိန့္ဆိုေတာ္မူခဲ့၏။

    '' ရဟန္းေတာ္တို့သည္ ပါတိေမာကၡသံ၀ရသီလႏႇင့္ အာဇီ၀ပါရိသုဒၶိသီလတို့ကို ေရႇးအဖို့ကပင္ ထက္၀န္းက်င္ အျပည့္အစံု စင္ၾကယ္ေစအပ္ကုန္၏။ အဘယ့္ေၾကာင့္နည္းဟူမူကား ဤသီလႏႇစ္ပါးပ်က္လ်င္ အာပတ္သင့္၍  အာဏာ၀ီတိကၠမအႏၲရာယ္ျဖစ္ေသာေၾကာင့္တည္း။ ထိုႏႇစ္ပါးတို့တြင္လည္း ပါတိေမာက္သီလသည္သာလ်င္ လိုရင္းေပတည္း။ အေၾကာင္းမူကား ¤င္းသီလ စင္ၾကယ္လ်င္ အာဇီ၀လည္း စင္ၾကယ္ေသာေၾကာင့္တည္း၊ စင္ၾကယ္ပံုကား အာဇီ၀ပ်က္လ်င္ အာပတ္သင့္၍ ပါတိေမာက္သီလပါပ်က္၏။ ထို့ေၾကာင့္ ပါတိေမာက္သီလကို အျပည့္အစံုစင္ၾကယ္ ေစလိုလ်င္ အာပတ္သင့္ေၾကာင္းျဖစ္ေသာ မိစၧာဇီ၀ဟူသမ်မႇလည္း ၾကဥ္ေရႇာင္ရ၏။ တရားေသာ နည္းျဖင့္သာလ်င္ ရႇာမႇီး၍ တရားသျဖင့္ရေသာ ပစၥည္းတို့ကိုသာ သံုးေဆာင္ရ၏။ ထို့ေၾကာင့္ အာဇီ၀သီလပါ စင္ၾကယ္ေပသည္။

    ဣၿႏၵိယသံ၀ရသီလႏႇင့္ ပစၥယသႏၷိႆိတသီလတို့ကိုလည္း စြမ္းႏိုင္ပါလ်င္ ေရႇးအဖို့ကပင္ အျပည့္အစံုစင္ ၾကယ္ေစအပ္ကုန္၏။ အေၾကင္းမူကား စင္ၾကယ္ေသာ ¤င္းသီလႏႇစ္ပါးသည္လည္း အ၀ိပၸဋိသာရစသည္တို့ကို ျဖစ္ေစႏိုင္ေသာေၾကာင့္တည္း။ သို့ေသာ္လည္း ေရႇးအဖို့က ထိုသီလႏႇစ္ ပါးမစင္ၾကယ္မႈသည္ မည္သည့္အႏၲရာယ္ ကိုမ် မျဖစ္ေခ်။ ထို့ေၾကာင့္ ¤င္းသီလႏႇစ္ပါးမျပည့္  ံံံံံစံုေသးျခင္းကို အေၾကာင္းျပဳ၍ အခ်ိန္မဆိုင္းလင့္အပ္။ ေရႇးသီလ (၂)ပါးစင္ၾကယ္ေသာ ကာလမႇစ၍  ဘာ၀နာအလုပ္ကို အားထုတ္အပ္ အားထုတ္ေကာင္းသည္သာတည္း။ အားထုတ္အပ္ေသာအခါမႇာ ဘာ၀နာစိတၲဳပၸါဒ္၌ပါ၀င္လ်က္ သီလ(၄)ပါးလံုးပင္ ထက္၀န္းက်င္အျပည့္အစံု စင္ၾကယ္ပါလတၲံ႕။၁

    ၀ိပႆနာအားထုတ္မည့္လူ၀တ္ေၾကာင္ ေယာဂီပုဂၢိဳလ္သည္ ငါးပါးသီလကိုျဖစ္ေစ အာဇီ၀႒မကသီလကို ျဖစ္ေစ ေဆာက္တည္ေစာင့္ေရႇာက္႐ံုမ်ျဖင့္ သီလ၀ိသုဒၶိၿပီးစီးေၾကာင္းမိန့္ေတာ္ မူ၏။၂ ရိပ္သာမ်ား၌ကား လူ၀တ္ေၾကာင္မ်ားကို ရႇစ္ပါးသီလေပးကာ တရားထိုင္ေစၾက၏။ မဟာစည္ ရိပ္သာ၌ပင္ ရႇစ္ပါးသီလေပး၏။ ညစာမစားျခင္းစသည္ျဖင့္ ကိေလသာပိုမိုေခါင္းပါးေစရန္ျဖစ္ဟန္ရႇိ၏။ ၀ိသုဒၶိမဂ္၌လည္း ဂဟ႒သီလ (လူ၀တ္ေၾကာင္တို့၏ သီလ)ကို သတ္မႇတ္ရာ၌  ''ဥပါသကာ ဥပါသိကာ တို့အား နိစၥသီလ၏အစြမ္းျဖင့္ ငါးပါးသီလကို ေဆာက္တည္အပ္၏။ စြမ္းႏိုင္သူက ရႇစ္ပါးသီလ၊ ဆယ္ပါးသီလကိုေဆာက္တည္ႏိုင္ေၾကာင္းကို မိန့္ဆို၏၃ ဤအဆိုတို့ကို ေထာက္၍ ၀ိပႆနာအား ထုတ္လိုသည့္ လူ၀တ္ေၾကာင္ေယာဂီပုဂၢိဳလ္သည္ ငါးပါးသီလ၊ အာဇီ၀႒မကသီလ၊ ရႇစ္ပါးသီလ၊ ဆယ္ပါးသီလဟူသည့္ သီလမ်ားတြင္ ႀကိဳက္ႏႇစ္သက္ရာ ေဆာက္တည္က်င့္သံုးက သီလ၀ိသုဒၶိ ျဖစ္ေၾကာင္း မႇတ္အပ္၏။

    လူ၀တ္ေၾကာင္မ်ားအတြက္ အသက္ေမြးမႈႏႇင့္ဆိုင္ေသာ ကာယကံ ၃ ပါး၊ ၀စီကံ ၄ ပါးတို့မႇ ေရႇာင္ၾကဥ္မႈသည္ အာဇီ၀ပါရိသုဒၶိသီလျဖစ္၏။ ရဟန္းအားကား မိစၧာဇီ၀ကိုျပဳဆဲကာလ၊ သံုးေဆာင္ ဆဲကာလတို့၌ အာဏာေတာ္ကို လြန္က်ဴးျခင္းေၾကာင့္ အာပတ္လည္းသင့္၏။ အာဇီ၀လည္းပ်က္၏။ လူတို့အား ကာယကံ၊ ၀စီကံတို့ကို လြန္က်ဴးဆဲကာလ၌သာ အာဇီ၀သီလပ်က္၏။ မိစၧာဇီ၀ျဖင့္ပင္ ရခဲ့ေသာ္လည္း သံုးေဆာင္ေကာင္းသည္သာ ျဖစ္၏။ အာဇီ၀သီလလည္းမပ်က္ေပ။ရဟန္းတို့ကဲ့သို့ စြန့္ရန္မလိုေပ။ အသက္ေမြးမႈအတြက္ ကာယကံ၊၀စီကံတို့ကို ေနာက္ထပ္မျပဳလ်င္ အာဇီ၀ပါရိသုဒၶိသီလ စင္္ၾကယ္သည္သာျဖစ္၏။ ဣၿႏၵိယသံ၀ရသီလသည္ကား ရဟန္းေတာ္မ်ားအဖို့ပင္ တရားအားမထုတ္မီ က ျဖည့္ဆည္းရန္ ခဲယဥ္းလႇ၏။ လူတို့မႇာကား သာလြန္၍ ခဲယဥ္း၏။

    ပစၥယသႏၷိႆိတသီလႏႇင့္စပ္၍ လူတို့သည္ မဆင္ျခင္ဘဲ သံုးေဆာင္ေသာ္လည္း ဣဏပရိ ေဘာဂ မျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ရဟန္းေတာ္တို့အတြက္သာဟု မႇတ္အပ္၏။ ဆင္ျခင္၍သံုးေဆာင္ လ်င္ကား အကုသိုလ္ပါး၍ ကုသိုလ္ပြားႏိုင္ေပ၏။ တရားအားထုတ္ခ်ိန္၌ကား ဘာ၀နာစိတၲဳပၸါဒ္ျဖင့္ သီလေလးမ်ဳိးလံုး အျပည့္အစံုစင္္ၾကယ္၏ဟု ပဋိသမၻိဒါမဂ္ပါဠိေတာ္၌ မိန့္ေတာ္မူ၏။၄
၅း၉း၁း၂။ ၀ိပႆနာ႐ႈနည္း (၂) မ်ိဳး

    ၀ိပႆနာ႐ႈနည္းသည္ သမထယာနိကရႈနည္း ႏႇင္         ၀ိပႆနာယာနိကရႈနည္းဟု(၂)ပါး အျပားရႇိ၏။၁ အထက္ေဖၚျပပါ သမာဓိ(၃)မ်ိဳးတြင္ ဥပစာရသမာဓိ၌ျဖစ္ေစ၊အပၸနာသမာဓိ၌ျဖစ္ေစ တည္၍ ၀ိပႆနာရႈျခင္းကို သမထယာနိကရႈနည္းဟု ေခၚ၏။ သမထယာဥ္ျဖင့္ မဂ္ဖိုလ္နိဗၺာန္သို့ သြားေရာက္ေသာပုဂၢိဳလ္ဟု ဆိုလို၏။ ထိုေၾကာင့္ ဥပစာရသမာဓိႏႇင့္ အပၸနာသမာဓိကို သမထယာနိက ပုဂၢိဳလ္၏ မီႇရာျဖစ္ေသာ စိတၲ၀ိသုဒၶိဟု မႇတ္အပ္၏။

    ဥပစာရအပၸနာသမာဓိႏႇစ္ပါးကို မမႇီမူ၍ သက္သက္၀ိပႆနာရႈေသာနည္းကို သုဒၶ၀ိပႆနာ ယာနိကဟုေခၚ၏။ သို့ျဖစ္၍ ခဏိကသမာဓိသည္သာလ်င္ သုဒၶ၀ိပႆနာယာနိကပုဂၢိဳလ္၏ စိတၲ ၀ိသုဒၶိျဖစ္ျခင္းပင္ ျဖစ္၏။
    ယင္းႏႇင့္စပ္၍ ၀ိသုဒၶိမဂၢမဟာဋီကာ ၌ '' သမထယာနိကအား ဥပစာရသမာဓိအပၸနာသမာဓိ ႏႇစ္မ်ိဳးကို ၾကဥ္၍ တစ္ရံတစ္ခါမ်လည္း ေလာကုတၲရာတရားကို ရျခင္းသည္ မျဖစ္။ ၀ိပႆနာ   ယာနိကအား ခဏိကသမာဓိကို ၾကဥ္၍ တစ္ရံတစ္ခါမ်လည္း ေလာကုတၲရာတရားကို ရျခင္းသည္ မျဖစ္။ သမထယာနိက၊၀ိပႆနာယာနိကႏႇစ္ဦးလံုးတို့အားလည္း အနိစၥာႏုပႆနာ၊ ဒုကၡာႏုပႆ နာ၊အနတၲာႏုပႆနာဟူေသာ ၀ိေမာကၡ (၃) မ်ိဳးကို ၾကဥ္၍ တစ္ရံတစ္ခါမ်လည္း ေလာကုတၲရာ တရားကို ရျခင္းသည္ မျဖစ္။'' ဟု မိန့္ေတာ္မူ၏။၂
   
၅း၉း၁း၃။ ၀ိပႆနာ႐ႈမႇတ္ပြားမ်ားအားထုတ္နည္း

    ဤ၌ကား ခဏိကသမာဓိကို သုဒၶ၀ိပႆနာယာနိကနည္းျဖင့္ ထူေထာင္ကာ ၀ိပႆနာ အားထုတ္ပံုကို ျပဆိုပါမည္။ ၀ိပႆနာ႐ႈမႇတ္ပြားမ်ားအားထုတ္လိုသည့္ေယာဂီသည္ ေတာ၊ သစ္ပင္ရင္း၊ ဆိတ္ၿငိမ္ရာအရပ္ဟူသည့္ ေနရာတစ္ခုခုကို ေရြးခ်ယ္ကာ တင္ပလႅင္ေခြထုိင္လ်က္ အထက္ပိုင္း ခႏၶာကိုယ္ကို ေျဖာင့္မတ္စြာထားၿပီး အမႇတ္သတိကို ရႈမႇတ္ရမည့္အာရံုဆီသို့ ေရႇးရႈျဖစ္ေစရ၏။ မဟာစည္ ရႈမႇတ္နည္း၌ မိမိတို့ ၀မ္းဗိုက္ေဖာင္းျခင္း၊ပိန္ျခင္းကို မ႑ိဳင္ျပဳ၍ ရႈမႇတ္ရ၏။ ထိုမဟာစည္နည္းျဖင့္ ရႈမႇတ္လ်င္ မိမိတို့ ၀မ္းဗိုက္၏ ေဖာင္းႂကြလာမႈ၊ ပိန္က်သြားမႈကို စိတ္ျဖင့္စူးစိုက္၍ ၾကည့္ေနရမည္။ ၀င္သက္ရႈခိုက္၌ ၀မ္းဗိုက္ေဖာင္းႂကြေ႐ြ႕လ်ားလာသည္ကို 'ေဖာင္းတယ္'ဟု မႇတ္ရမည္။ ထြက္သက္ ႐ႈိက္ခိုက္၌ ၀မ္းဗိုက္ပိန္က်ေ႐ြ႕လ်ားသြားသည္ကို 'ပိန္တယ္'ဟု မႇတ္ရမည္။ သို့ျဖစ္လ်င္ ၀မ္းဗိုက္ သ႑ာန္ပညတ္ကို ရႈမႇတ္ရာမေရာက္ပါသေလာ'ဟု ေမးဖြယ္ရႇိ၏။ စင္စစ္အားျဖင့္ အားထုတ္ခါစ၌ ပညတ္ကို လံုးလံုးေဖ်ာက္၍ ရႈရန္ မျဖစ္ႏိုင္ေပ။ပညတ္ကိုပါ ထင္ရႇားသိ၍ ရႈမႇတ္မႇသာလ်င္ သမာဓိ၊ သတိၪာဏ္ ရင့္သန္လြယ္ေပမည္၊ ၪာဏ္ရင့္ေသာအခါ၌ကား ပညတ္အာရံုအလံုးစံုကြယ္ေပ်ာက္၍ ပရမတ္သေဘာမ်၌သာ အသိၪာဏ္ေရာက္လ်က္ ရႇိေခ်မည္ဟု မဟာစည္ဆရာေတာ္က မိန့္ေတာ္မူ၏။

    ယင္းသို့ 'ေဖာင္းတယ္၊ ပိန္တယ္'ဟု မျပတ္မစဲမႇတ္ရာအခါ၌လည္း စိတ္ျဖင့္သာ မႇတ္ရမည္၊ ႏႈတ္မႇ ရြတ္ဆိုရန္မလိုေပ။ ေဖာင္းမႈ၊ပိန္မႈထင္ရႇားေစရန္ အားထုတ္၍ ျပင္းျပင္းရႈရႈိက္ျခင္းကို တမင္တကာ အားမထုတ္ရေပ။ ပကတိရႈရႈိက္ေနက်အတိုင္းသာ ရႈရႈိက္ရမည္။ ေဖာင္းတယ္ပိန္တယ္ဟု မျပတ္မႇတ္ေန
စဥ္အတြင္း အၾကားၾကား၌ စိတ္ကူးႀကံစည္မႈမ်ား ျဖစ္ေပၚလာသည့္အခါ 'စိတ္ကူးတယ္၊စိတ္ကူးတယ္'
ဟု မႇတ္ရမည္။ ႀကံေတြးစဥ္းစားဆင္ျခင္လ်င္ 'ႀကံေတြးစဥ္းစားဆင္ျခင္တယ္'ဟု မႇတ္ရမည္။ စိတ္သြားလ်င္ 'သြားတယ္'ဟု မႇတ္ရမည္။ တစ္ေနရာရာသို့ စိတ္ေရာက္သြားလ်င္ 'ေရာက္တယ္  ေရာက္တယ္' ဟု မႇတ္ရမည္။ စိတ္ကူးထဲ၌ တစ္စံုတစ္ေယာက္ႏႇင့္ေတြ႕လ်င္ 'ေတြ႕တယ္'ဟု မႇတ္ရမည္။ စိတ္ထဲ၌ ေပၚလာ၍ တစ္စံုတစ္ရာကိုျမင္လ်င္ 'ျမင္တယ္ ျမင္တယ္' ဟုမႇတ္ရမည္။ ထိုအျမင္ေပ်ာက္ သြားေအာင္ အထပ္ထပ္႐ႈမႇတ္ရမည္။ ဤသို့ မႇတ္ၿပီးလ်င္ ေဖာင္းတယ္ ပိန္တယ္ဟု မႇတ္ေနက်ကိုသာ ျပန္၍ မျပတ္မႇတ္ရမည္။ တစ္ေနရာရာမႇ ေညာင္းညာမႈလြန္ကဲထင္ရႇားလာလ်င္ ထိုေညာင္းမႈကိုသာ စူးစိုက္၍ 'ေညာင္းတယ္၊ေညာင္းတယ္'ဟု မေႏႇးမျမန္ မျပတ္မႇတ္ရမည္။ ထိုေညာင္းမႈသည္ မႇတ္ေနစဥ္မႇာပင္ တျဖည္းျဖည္းေသးသိမ္ကာ ကြယ္ေပ်ာက္၍လည္း သြားတတ္၏။ မခံသာေအာင္ လြန္ကဲ၍လည္း လာတတ္၏။ မခံသာ၍ ျပဳျပင္လိုလ်င္ ထိုစိတ္ကို 'ျပင္ခ်င္တယ္' ဟု မႇတ္၍ ျပင္ေသာကိုယ္အမူယာမ်ားကိုလည္း ေခၚေနက်အတိုင္းပင္ ဆက္၍မႇတ္ရမည္။ တစ္ေနရာရာ၌ ယားယံ မႈျဖစ္ ေပၚလာလ်င္ ထိုယားမႈကိုသာ စူးစိုက္၍ 'ယားတယ္ ယားတယ္' ဟု မႇတ္ရမည္။ မႇတ္ေနရင္း အယားေပ်ာက္သြားလ်င္ ေဖာင္းမႈပိန္မႈကိုသာ ျပန္၍မႇတ္ရမည္။ မခံသာ၍ အယားေဖ်ာက္လိုလ်င္ 'ေဖ်ာက္ခ်င္တယ္ ' ဟု ျဖစ္ေစ၊ 'ကုတ္ခ်င္တယ္'ဟု ျဖစ္ေစ မႇတ္ရမည္။

    အမႇတ္ေကာင္းေနစဥ္မႇာ ဖ်ဥ္းကနဲ ဖ်ဥ္းကနဲ ၾကက္သီးထတတ္၏။ ေက်ာထဲကျဖစ္ေစ၊ တစ္ကိုယ္လံုးျဖစ္ေစ စိမ့္ကနဲ စိမ့္ကနဲ ေအးမႈလည္း ျဖစ္တတ္၏။ ထိုသို့ျဖစ္ျခင္းကို မေၾကာက္ရေပ။ တရားသေဘာအတိုင္း ပီတိျဖစ္ေပၚလာျခင္းပင္ ျဖစ္၏။ တစ္စံုတစ္ရာ အသံကေလးမ်ားကို ၾကားရျခင္း  ေၾကာင့္လည္း ဖ်က္ကနဲ လန့္တတ္၏။ ေၾကာက္စရာမရႇိေပ။ သမာဓိအရႇိန္ေကာင္းလာေသာေၾကာင့္ ဖႆဒဏ္ျပင္းျပပံုကို ထင္ရႇားသိလာျခင္းပင္ျဖစ္၏။

    စႀကၤန္သြားရာအခါ၌လည္း ေျခလႇမ္းတိုင္း ေျခလႇမ္းတိုင္းကို 'လႇမ္းတယ္ လႇမ္းတယ္' ဟု ျဖစ္ေစ၊ 'ဘယ္လႇမ္းတယ္၊ ညာလႇမ္းတယ္' ဟုျဖစ္ေစ ေျခႂကြသည္မႇ စ၍ ခ်သည့္တိုင္ေအာင္ ေျခလႇမ္းသည့္အမူအယာတိုင္းကို အၿမဲမျပတ္သတိကပ္သိရႇိေနရမည္။ ေျဖးေျဖးသြားသည့္အခါ၌ 'ႂကြတယ္ လႇမ္းတယ္' ဟုျဖစ္ေစ၊ 'ႂကြတယ္ ခ်တယ္' ဟု ျဖစ္ေစ၊ 'လႇမ္းတယ္ ခ်တယ္'ဟု ျဖစ္ေစ ႏႇစ္ခ်က္ ႏႇစ္ခ်က္စီ မႇတ္ရမည္။ ထိုႏႇစ္ခ်က္မႇတ္ကို ႏိုင္နင္းေသာအခါ၌ ေျခလႇမ္းတိုင္းကို 'ႂကြတယ္၊ လႇမ္းတယ္၊ ခ်တယ္၊' ဟု သံုးခ်က္ သံုးခ်က္စီ မႇတ္ရမည္။ ရပ္လ်င္ 'ရပ္တယ္' ဟု မႇတ္ရမည္။

    လႇဲအိပ္လိုလ်င္ 'လႇဲခ်င္တယ္'ဟု ျဖစ္ေစ၊ ' အိပ္ခ်င္တယ္'ဟု ျဖစ္ေစ မႇတ္ရမည္။ လႇဲရန္ ျပဳျပင္ေသာ လက္ေျခ ကိုယ္အမူအရာတို့ကို 'ႂကြတယ္၊ ဆန့္တယ္၊ ေထာက္တယ္' စသည္ျဖင့္ မႇတ္ရမည္။ အိပ္ခ်င္လာလ်င္ 'အိပ္ခ်င္တယ္၊ အိပ္ခ်င္တယ္' ဟု မႇတ္ရမည္။ ေမႇးလာလ်င္ 'ေမႇးတယ္ ေမႇးတယ္' ဟု မႇတ္ရမည္။ အိမ္ေပ်ာ္အခိုက္၌ကား ဘ၀င္စိတ္သက္သက္မ်သာျဖစ္ေတာ့ေသာေၾကာင့္ အမႇတ္သတိ မရႇိေတာ့ေပ။

    အက်ဥ္းခ်ဳပ္အားျဖင့္ ေကာင္းသည္ျဖစ္ေစ၊ ဆိုးသည္ျဖစ္ေစ၊ စိတ္ကူးႀကံစည္တိုင္း စဥ္းစား ဆင္ျခင္တိုင္း စိတ္အမူအရာကိုမႇတ္ရမည္။ ငယ္သည္ျဖစ္ေစ၊ ႀကီးသည္ျဖစ္ေစ ျပဳျပင္လႈပ္ရႇားမႈတိုင္း ကိုယ္အမူအရာကို မႇတ္ရမည္။ ကိုယ္ထဲ၊စိတ္ထဲ၌ ေကာင္းသည္ ခံသာသည္ျဖစ္ေစ၊ ဆိုးသည္ မခံသာသည္ျဖစ္ေစ ေ၀ဒနာဟူသမ်ကို ျဖစ္ေပၚလာတိုင္းမႇတ္ရမည္။ ေကာင္းသည္ျဖစ္ေစ ဆိုးသည္ျဖစ္ ေစ စိတ္ထဲ၌ထင္ေပၚလာေသာ အာ႐ံုဟူသမ်ကို မႇတ္ရမည္။ ဤသို့ေသာ မႇတ္ဖြယ္အထူးမ်ား မရႇိေသာ အခါ၌ ေဖာင္းမႈပိန္မႈထိုင္မႈစေသာ မႇတ္ေနက်ကိုသာ မျပတ္မႇတ္ရမည္။ သြားဆဲ၌လည္း ႂကြမႈလႇမ္းမႈ ခ်မႈတို့ကိုသာ မျပတ္မႇတ္ရမည္။ ဤနည္းျဖင့္ အိပ္ေပ်ာ္ခိုက္ကို ခ်န္လႇပ္၍ ေန့ေရာညဥ့္ပါ မျပတ္မစဲ တစ္မႇတ္တည္း မႇတ္ေနလ်င္ မၾကာမီပင္ ျဖစ္ပ်က္တိုင္းေသာ ႐ုပ္နာမ္အလံုးစံုကို ပစၥဳပၸန္က်ေအာင္ မႇတ္သိႏိုင္၍ ၀ိပႆနာၪာဏ္ထူးမ်ား အစဥ္အတိုင္းျဖစ္ေပၚလာပါလိမ့္မည္။၁

၅း၉း၁း၃း၁။ နာမ႐ူပပရိေစၧဒၪာဏ္

    ဤကဲ့သို့ ႐ႈမႇတ္ေနေသာ ေယာဂီပုဂၢိဳလ္သည္ စိတ္ေစတသိက္ဟူေသာ နာမ္ႏႇင့္ နိပၹႏၷ႐ုပ္ တရားတိို့ကို လကၡဏ၊ ရသ၊ ပစၥပၸ႒ာန္၊ ပဒ႒ာန္တင္၍  ဆင္ျခင္လိုက္သည့္အခါ ''သိမႈသည္ စိတ္၊ ခံစားမႈသည္ ေ၀ဒနာ၊ မႇတ္သားမႈကား သညာ၊ ျပဳလုပ္အားထုတ္မႈကား သခၤါရ၊ ေဖာက္ျပန္ တတ္ေသာ ဤခႏၶာကိုယ္ႀကီးကား ႐ုပ္တည္း။  ဤ႐ုပ္ ေ၀ဒနာ သညာ သခၤါရတို့မႇတပါး အတၲ ဟူေသာတရားတစ္မ်ဳိး မရႇိေတာ့ၿပီ''ဟု သိျမင္လာ၏။ ''ဤကား႐ုပ္၊ဤကားနာမ္ ''ဟူ၍ အဖန္ဖန္ အထပ္ထပ္ သိမ္းဆည္းဆင္ျခင္ႏိုင္၏။ ယင္းသို့ သိမ္းဆည္းဆင္ျခင္ႏိုင္ ျခင္းျဖင့္ အတၲဟု စဲြလမ္းမႈမႇ ကင္းေ၀း၏။ ဆင္ျခင္ဖန္မ်ားလာလ်င္ သတၲ၀ါမရႇိ၊ ပုဂၢိဳလ္မရႇိ၊ ငါသူတပါးေယာက္်ား မိန္းမဟူ၍ မရႇိ။ ႐ုပ္ႏႇင့္နာမ္သာရႇိသည္''ဟု သေဘာက်ကာ အတၲစြဲကင္းမႈေၾကာင့္ ဒိ႒ိ၀ိသုဒၶိျဖစ္၏။ ဤဒိ႒ိ၀ိသုဒၶိ သည္ပင္ နာမ္႐ုပ္ႏႇစ္ပါးဟူေသာ သခၤါရတရားကို ပိုင္းျခားတတ္ေသာေၾကာင့္ နာမ႐ူပပရိေစၧဒၪာဏ္ဟု အမည္ရ၏။ နာမ႐ူပ၀၀တၴာနၪာဏ္၊ သခၤါရပရိေစၧဒၪာဏ္ဟုလည္း ေခၚ၏။၂ သတၲ၀ါမ်ားသည္ အတၲအစြဲအလမ္းမ်ားေၾကာင့္ သံသရာနယ္ကို မေက်ာ္ျဖတ္ႏိုင္ဘဲရႇိၾက၏။ အတၲစြဲဟူရာ၌ စဲြပံုစြဲနည္း ႏႇစ္မ်ဳိးရႇိ၏။ ယင္းတို့မႇာ-
၁။ ေလာကသမညာအတၲစဲြ
၂။ အတၲဒိ႒ိစဲြ ဟူ၍ ျဖစ္၏။
    ထိုတြင္ ေလာကသမညာအတၲစြဲဟူသည္ သက္ရႇိအရာ၀တၴဳတို့ကို ငါသူတစ္ပါး၊ ေယာက္်ားမိန္းမ ကြၽဲ၊ႏြား၊တိရိစၧာန္စသည္ျဖင့္ စြဲယူမႈ၊သက္မဲ့အရာ၀တၴဳတို့ကို ေရႊေငြလယ္ယာ အိုးအိမ္သစ္ပင္ ေရေျမ ေတာေတာင္စသည္ျဖင့္ စြဲယူမႈတို့ပင္ျဖစ္၏။ ေလာကလူတို့ ေခၚေ၀ၚသံုးစြဲသည့္အတိုင္း တကယ္ထင္ရႇားရႇိ သည္ဟု စြဲလမ္းယံုၾကည္မႈမ်ဳိးပင္ျဖစ္၏။ ယင္းေလာကသမညာအတၲစြဲကိုပင္ ေလာကလူတို့ေခၚေ၀ၚ သံုးစြဲသည့္ေ၀ါဟာရ၏အစြမ္းျဖင့္ ျဖစ္ေပၚလာေသာ ေ၀ါဟာရသတၲသညာဟုလည္းေခၚ၏။၃  အတၲဒိ႒ိစြဲဟူသည္ သာသနာပအယူရႇိၾကသည့္ မိစၧာဒိ႒ိတို့ ႀကံဆအပ္ေသာ အတၲဒိ႒ိစြဲကို ေခၚျခင္းျဖစ္၏။ ယင္းအတၲဒိ႒ိအစြဲသည္-
    ၁။ ပရမအတၲဒိ႒ိအစြဲ၊
    ၂။ဇီ၀အတၲဒိ႒ိအစြဲ ဟု အၾကမ္းစားအားျဖင့္ ႏႇစ္မ်ိဳးခြဲႏိုင္၏။
    ထိုတြင္ ပရမအတၲဒိ႒ိအစြဲဟူသည္ ေလာကႀကီးႏႇင့္တကြ သတၲ၀ါအသီးသီးကို ဖန္ဆင္းေန ေသာ ဖန္ဆင္းရႇင္အတၲ=ပရမတၲ=ပရမအတၲ=ရႇိသည္ဟု စြဲယူမႈမႇားယြင္းျခင္းပင္ျဖစ္၏။

    ဇီ၀အတၲဒိ႒ိအစြဲသည္ သတၲ၀ါအသီးသီး၏သႏၲာန္၌အဖန္ဆင္းခံရေသာဇီ၀ေကာင္ အသက္ ေကာင္ ၊ လိပ္ျပာေကာင္၊၀ိညာဏ္ေကာင္၊အတၲေကာင္ရႇိသည္ဟု စြဲယူခံယူခ်က္မႇားမႈပင္ျဖစ္၏။ ၁ ယင္းတို့ကို သကၠာယဒိ႒ိ ဟုလည္းေခၚ၏။သကၠာယဒိ႒ိဟူသည္ ထင္ရႇားရႇိေသာ ခႏၶာ(၅)ပါး အေပါင္း၌ အတၲဟု စြဲယူမႈခံယူခ်က္မႇားမႈမ်ိဳးကို ေခၚျခင္းျဖစ္၏။ (၆၂)ပါးေသာ မိစၧာအယူတို့သည္ ဤသကၠာယဒိ႒ိလ်င္ ျမစ္ဖ်ားခံ၏။ ထိုေၾကာင့္ ပဋိသမၻိဒါမဂ္ပါဠိေတာ္၌ 'သကၠာယဒိ႒ိပမုခါနိ ဒြါဒသ႒ိ ဒိ႒ိဂတာနိ'ဟု မိန့္ေတာ္မူ၏။၂ ယင္းသကၠာယဒိ႒ိရႇိျခင္းေၾကာင့္သာ မိစၧာဒိ႒ိ (၆၂)ပါး ျဖစ္ျခင္းျဖစ္၏။၃ မိစၧာတို့၏အေခါင္အခ်ဳပ္ သကၠာယဒိ႒ိျပဳတ္ဖို့ရန္အတြက္ကား ၀ိပႆနာဥာဏ္ျဖင့္ သာ(႐ႈမႇတ္မႈျဖင့္သာ)တတ္ႏိုင္၏။

    ယင္းသကၠာယဒိ႒ိသည္ အျပားအားျဖင့္ (၂၀) ရႇိ၏။ ယင္းတို့မႇာ-
    ၁။႐ုပ္သည္ပင္ ငါ၊ ငါသည္ပင္႐ုပ္ဟူ၍ ႐ုပ္ႏႇင့္အတၲ၊အတၲႏႇင့္႐ုပ္ မကြဲမျပားမႇတ္သားျခင္း။
    ၂။႐ုပ္႐ႇိေသာငါ၊႐ုပ္ႏႇင့္ျပည့္စံုေသာငါ ဟူ၍ ႐ုပ္ႏႇင့္မကင္းသည့္အတၲကို ဆ၍မႇတ္သားျခင္း။
    ၃။ငါ၌ ႐ုပ္တည္၏၊႐ုပ္သည္ငါ၌တည္၏ ဟူ၍ မႇတ္ျခင္း။
    ၄။႐ုပ္၌ငါတည္၏၊ငါသည္ ႐ုပ္၌တည္၏ ဟူ၍မႇတ္ျခင္း ဟူ၍ ႐ူပကၡႏၶာ၌ အမႇတ္မႇားမႈသကၠာ
ယဒိ႒ိေလးပါး႐ႇိ၏။ ထို့အတူ ေ၀ဒနကၡႏၶာ၌ေလးပါး၊သညာကၡႏၶာ၌ေလးပါး၊သခၤါရကၡႏၶာ၌ေလးပါး၊၀ိ
ညာဏကၡႏၶာ၌ေလးပါးအားျဖင့္ သကၠာယဒိ႒ိ (၂၀)႐ႇိ၏။၄

    ၀ိပႆနာ႐ႈသူသည္ ခႏၶာ (၅ ) ပါး၊႐ုပ္နာမ္တရား၌ အတၲအစြဲကို ပယ္ေဖ်ာက္ကာ ႐ုပ္နာမ္ အစုအပံုမ်သာ ျဖစ္သည္ဟု သိရ၏။ ယင္းကို နာမ႐ူပပရိေစၧဒၪာဏ္ဟု ေခၚ၏။ တစ္ဖန္ ထို႐ုပ္နာမ္ တို့သည္လည္း ဆိုင္ရာဆိုင္ရာအေၾကာင္းတရားတို့က ျပဳျပင္ေပးပါမႇ ျဖစ္ေပၚလာရေသာေၾကာင့္ သခၤါရတရား ဟုေခၚ၏။ ထိုသခၤါရတရားတုိ့ကား ျဖစ္ၿပီးလ်င္ ပ်က္တတ္သည့္ အနိစၥတရားတို့သာ ျဖစ္ၾက၏။ ျဖစ္ျခင္းပ်က္ျခင္း ဒဏ္ခ်က္ျဖင့္ အၿမဲမျပတ္ ñႇဥ္းပန္းႏိႇပ္စက္ခံရသည့္ ဒုကၡတရားတို့သာ ျဖစ္ၾက၏။ မပ်က္မစီးဘဲ အက်ိတ္အခဲအခုိင္အမာအႏႇစ္သာရအားျဖင့္ တည္ေနသည့္ အတၲမဟုတ္၊ အနတၲတရားတို့သာ ျဖစ္၏။ ထိုေၾကာင့္ သကၠာယဒိ႒ိဟုကား မစြဲလမ္းသင့္ေတာ့ေပ။

၅း၉း၁း၃း၂။ ပစၥယပရိဂၢဟၪာဏ္

    နာမ္႐ုပ္ကို ပိုင္းျခားသိမႈေၾကာင့္ အတၲဒိ႒ိကင္းကြာၿပီးေသာ ေယာဂီပုဂၢိဳလ္သည္ ႐ႈျမင္အပ္ၿပီး
ေသာ ဤ႐ုပ္နာမ္၏ပင္လ်င္ အေၾကာင္းကို သိမ္းဆည္းျခင္းျဖင့္ အတိတ္အနာဂတ္ပစၥဳပၸန္ကာလသံုး
ပါးတို့၌ ယံုမႇားျခင္းကို လြန္ေျမာက္ပယ္ခြါ၍တည္ေသာ 'အေၾကာင္း႐ုပ္နာမ္ေၾကာင့္ျဖစ္ေသာ အက်ိဳး႐ုပ္နာမ္မ်သာ ႐ႇိသည္'ဟု သိေသာၪာဏ္သည္ ကခၤါ၀ိတရဏ၀ိသုဒၶိမည္၏။၅
    ျဖစ္ဆဲ ျဖစ္ဆဲ၌ မႇတ္လ်က္ ႐ုပ္နာမ္တုိ့၏ သေဘာအမႇန္ကို သိၿပီးေသာသူသည္ ထို႐ုပ္နာမ္တို့၏ ျဖစ္ေၾကာင္းမ်ားကို ေတြ့ျမင္ရ၏။ 'ဤအေၾကာင္းမ်ားေၾကာင့္သာလ်င္ ကာလသံုးပါး၌ ႐ုပ္နာမ္မ်ား ျဖစ္ေပၚလ်က္႐ႇိ၏' သိျမင္သေဘာက်သည့္ ပစၥယပရိဂၢဟၪာဏ္ျဖစ္ေပၚ၏။ ထိုၪာဏ္သည္ ပုဂၢိဳလ္အမ်ိဳးမ်ိဳးတို့၏ အဇၩာသယႏႇင့္ ပါရမီၪာဏ္အားေလ်ာ္စြာ ျဖစ္ေပၚ၏။ ထိုၪာဏ္ျဖစ္ပံုကို ၀ိသုဒၶိမဂ္၌ ငါးမ်ိဳးခြဲျပေတာ္မူ၏။ ဤေနရာ၌ကား က်မ္းေလးအံ့စိုးေသာေၾကာင့္ မတင္ျပေတာ့ၿပီ။
   
    ယင္းအေၾကာင္းသိမ္းဆည္းနည္း (၅)မ်ိဳးတြင္ တစ္မ်ိဳးမ်ိဳးျဖင့္ ရႈျမင္ၿပီးေသာေယာဂီသည္ 'ဤရုပ္နာမ္တို့သည္ ယခုပစၥဳပၸန္ဘ၀ကာလ၌ အေၾကာင္းေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚသကဲ့သို့ ထို့အတူပင္ အတိတ္ ကာလ၌ အေၾကာင္းေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚခဲ့ေလၿပီ။ အနာဂတ္ကာလ၌လည္း အေၾကာင္းေၾကာင့္ျဖစ္ေပၚလတၲံ့။'ဟု ရႈျမင္၏။ ကာလသံုးပါး၌ အေၾကာင္းရုပ္နာမ္ႏႇင့္အက်ိဳးရုပ္နာမ္မ်သာ ရႇိသည္ဟု သိျမင္သေဘာ က်ေသာေၾကာင့္ အတၲေကာင္(ငါေကာင္)ႏႇင့္စပ္ေသာ ယံုမႇားမႈ(၁၆)မ်ိဳးကို ပယ္ခြါလြန္ေျမာက္၏။
ယင္းယံုမႇားမႈ (၁၆)မ်ိဳးကိုလည္း ဤေနရာ၌ကား က်မ္းေလးအံ့စိုးေသာေၾကာင့္ မတင္ျပေတာ့ၿပီ။

    'အေၾကာင္းအက်ိဳးရုပ္နာမ္အဆက္ဆက္မ်သာ ရႇိသည္၊အတၲေကာင္၊ငါေကာင္ကား မရႇိျပီ'ဟု ေကာင္းစြာသိျမင္သူအား အထက္ပါယံုမႇားမႈမ်ား မျဖစ္ေပၚေတာ့ေပ။ ယံုမႇားသံသယမ်ား ကင္း ေတာ့၏။ ပစၥယပရိဂၢဟၪာဏ္လည္း ျဖစ္၏။ ယံုမႇားမႈ(၁၆)ပါး၊ ရတနာ(၃)ပါး၊ သိကၡာ(၃)ပါး၊အတိတ္ နာမ္ရုပ္၊အနာဂတ္နာမ္ရုပ္၊ပစၥဳပၸန္နာမ္ရုပ္၊အခ်င္းခ်င္းဆက္စပ္၍ ျဖစ္ေသာ အေၾကာင္းအက်ိဳးတရား
ဟူေသာ ဤဌာနတို့၌ ယံုမႇားမႈတို့ကို ပယ္ခြါႏိုင္ေသာေၾကာင့္ ကခၤါ၀ိတရဏ၀ိသုဒၶိလည္းျဖစ္၏။ဤကခၤါ၀ိတရဏ၀ိသုဒၶိႏႇင့္ ျပည့္စံုလ်င္ စူဠေသာတာပန္=ေသာတာပန္ငယ္အဆင့္သို့ေရာက္၏။၁ စူဠေသာတာပန္ျဖစ္လ်င္ ေလာကီသီလ၊သမာဓိ၊ပညာတို့ႏႇင့္ ျပည့္စံုျခင္းေၾကာင့္ အထက္ ထက္ၪာဏ္အထူးတရားထူးကို မသိျငားေသာ္လည္း သုဂတိလ်င္ လားရာရႇိ၏။ၿမဲေသာ ဂတိရႇိသည္ ျဖစ္၏။ သို့ရာတြင္ ၀ိသုဒၶိမဂ္မဟာဋီကာ၌ အပရိဟီနကခၤါ၀ိတရဏ၀ိသုဒၶိေကာ၂ဟု ျပဆိုေသာေၾကာင့္ ဒိ႒ိ ႏႇင့္ ၀ိစိကိစၧာ ကင္းကြာဆဲျဖစ္၍ ဤကခၤါ၀ိတရဏ၀ိသုဒၶိမဆုတ္ယုတ္မပ်က္စီးေသာသူအားသာလ်င္ 'ဂတိၿမဲသည္' ဟု မႇတ္အပ္္္္္၏။

၅း၉း၁း၃း၃။ သမၼသနၪာဏ္
    ပစၥယပရိဂၢဟၪာဏ္ျဖင့္ ေတဘူမကသခၤါရတို့၌ အေၾကာင္းႏႇင့္တကြ သိမ္းဆည္းအပ္ၿပီးေသာ
ေယာဂီပုဂၢိဳလ္အား အတိတ္၊အနာဂတ္၊ပစၥဳပၸန္ျဖစ္ေသာ ရုပ္နာမ္တရားတို့ကို အက်ဥ္းခ်ံဳး၍ ပိုင္းျခား
ဆံုးျဖတ္ေသာ သမၼသနၪာဏ္ျဖစ္လာ၏။၃

    ယင္းသမၼသနၪာဏ္ရရန္ ကလာပသမၼသန=အေပါင္းအစုလိုက္ သံုးသပ္ျခင္း ဟုဆိုအပ္ေသာ နယ၀ိပႆနာ=နည္းမႇီ၍ ရႈျခင္း၌ ေရႇးဦးစြာ ျပဳအပ္၏။ ကလာပသမၼသနႏႇင့္စပ္၍ ရႈျမင္ပံုအမ်ိဳးမ်ိဳးကို ၀ိသုဒၶိမဂ္၌ က်ယ္၀န္းစြာျပထား၏။ ဤေနရာ၌ကား က်မ္းေလးအံ့စိုး၍ ထိုအက်ယ္တ၀င့္ဖြင့္ျပ ထားမႈတို့ကို မျပဆိုေတာ့ဘဲ ပဋိသမၻိဒါမဂ္လာ သံုးသပ္ဆင္ျခင္ပံုတို့ကိုသာ ျပပါမည္။

    '' အတိတ္ အနာဂတ္ ပစၥဳပၸန္ တရားတို့ကို အက်ဥ္းခ်ံဳး၍ ပိုင္းျခားဆံုးျဖတ္ႏိုင္ေသာ ပညာသည္ အဘယ္သို့လ်င္ သမၼသနၪာဏ္မည္သနည္း''
    '' အတိတ္ျဖစ္ေစ၊ အနာဂတ္ျဖစ္ေစ၊ ပစၥဳပၸန္ျဖစ္ေစ၊ ကိုယ္တြင္း၌ျဖစ္ေစ၊ကိုယ္ပ၌ျဖစ္ေစ၊ အၾကမ္းျဖစ္ေစ၊အႏုျဖစ္ေစ၊အယုတ္ျဖစ္ေစ၊အျမတ္ျဖစ္ေစ၊အေ၀း၌ျဖစ္ေစ၊အနီး၌ျဖစ္ေစ အၾကင္တစံုတခု
ေသာ ရုပ္၊ေ၀ဒနာ၊သညာ၊သခၤါရ၊၀ိညာဏ္ သည္ရႇိ၏။ ထိုအလံုးစံုေသာ ရုပ္၊ေ၀ဒနာ၊သညာ၊သခၤါရ၊ ၀ိညာဏ္တို့ကို မၿမဲဟု ပိုင္းျခားဆံုုးျဖတ္ျခင္းသည္ သမၼသနၪာဏ္မည္၏။ ဒုကၡဟု ပိုင္းျခားမႇတ္သား
ျခင္းသည္ တစ္ခုေသာသံုးသပ္ဆင္ျခင္ျခင္း သမၼသနမည္၏။ အနတၲဟု ပိုင္းျခားမႇတ္သားျခင္းသည္
တစ္ခုေသာ သံုးသပ္ဆင္ျခင္ျခင္း သမၼသနမည္၏။

    ထို့အတူ အတိတ္၊အနာဂတ္၊ပစၥဳပၸန္၊ကိုယ္တြင္းကိုယ္ပ၊ၾကမ္းတမ္းသိမ္ေမြ့၊အယုတ္အျမတ္၊
အေ၀းအနီးျဖစ္သည့္ ဒြါရ(၆)ပါး၊အာရုံ(၆)ပါးႏႇင့္ တကြ ဒြါရ၌ ျဖစ္ေသာတရားမ်ား၊ အာရုံ(၆)ပါး၊၀ိ
ညာဏ္(၆)ပါး၊ဖႆ(၆)ပါး၊ေ၀ဒနာ(၆)ပါး၊သညာ(၆)ပါး၊ေစတနာ(၆)ပါး၊တဏႇာ(၆)ပါး၊၀ိတက္(၆)ပါး၊
၀ိစာရ(၆)ပါး၊ဓာတ္(၆)ပါး၊ကသိုဏ္း(စ်ာန္)(၁၀)ပါး၊ေကာ႒ာသ(၃၂)ပါး၊အာယတန(၁၂)ပါး၊ဓာတ္(၁၈)ပါး၊
ဣေႁႏၵ(၂၂)ပါး၊ဓာတ္(၃)ပါး၊ဘ၀(၉)ပါး၊ရူပါ၀စရစ်ာန္(၄)ပါး၊အပၸမညာ(၄)ပါး၊အရူပသမာပတ္(၄)ပါး၊
ပဋိစၥသမုပၸါဒ္အဂၤါ(၁၂)ပါး တို့၏ သရုပ္တစ္ခုခ်င္းစီအား အနိစၥ၊ဒုကၡ၊အနတၲဟု သံုးသပ္ဆင္ျခင္၏။

    အတိတ္၊အနာဂတ္၊ပစၥဳပၸန္ျဖစ္ေသာ ရုပ္၊ေ၀ဒနာ၊သညာ၊သခၤါရ၊၀ိညာဏ္ ကို ကုန္ဆံုးျခင္း
သေဘာေၾကာင့္ အနိစၥမည္၏။ ႏိႇပ္စက္တတ္ေသာ သေဘာေၾကာင့္ ဒုကၡမည္၏။ အႏႇစ္မရႇိေသာ သေဘာေၾကာင့္ အနတၲမည္၏ဟု အက်ဥ္းခ်ံဳး၍ ပိုင္းျခားမႇတ္သားရာ၌ ျဖစ္ေသာ ပညာသည္သမၼသန ၪာဏ္မည္၏။ ထို့အတူ အထက္၌ေဖၚျပခဲ့သည့္ ဒြါရ(၆)ပါးမႇ အစျပဳ၍ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္အဂၤါ(၁၂)ပါး တိုင္ေအာင္ေသာ တရားတို့၏ အဂၤါတစ္ခုျခင္းစီအား အနိစၥ၊ဒုကၡ၊အနတၲ ဟု သံုးသပ္ဆင္ျခင္၏။

    အတိတ္၊အနာဂတ္၊ပစၥဳပၸန္ျဖစ္ေသာ ရုပ္၊ေ၀ဒနာ၊သညာ၊သခၤါရ၊၀ိညာဏ္တို့ကိုလည္းေကာင္း၊ အထက္၌ေဖၚျပခဲ့သည့္ ဒြါရ(၆)ပါးမႇ အစျပဳ၍ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္အဂၤါ(၁၂)ပါးတိုင္ေအာင္ေသာ တရားတို့၏ အဂၤါတစ္ခုျခင္းစီအား 'အနိစၥမည္၏။ျပဳျပင္အပ္၏။အေၾကာင္းကိုစြဲ၍ ျဖစ္၏။ကုန္ျခင္း သေဘာ၊ပ်က္ျခင္းသေဘာ၊ကင္းျခင္းသေဘာ၊ကင္းျခင္းသေဘာ၊ခ်ဳပ္ၿငိမ္းျခင္းသေဘာရႇိ၏ဟု အက်ဥ္းခ်ံဳး၍ ပိုင္းျခားမႇတ္သားရာ၌ ျဖစ္ေသာပညာသည္ သမၼသနၪာဏ္မည္၏။

    ပဋိစၥသမုပၸါဒ္အဂၤါတို့ကို ပိုင္းျခားမႇတ္သားရာ၌ နမူနာထုတ္ျပရလ်င္-
    ''ဇာတိေၾကာင့္ ဇရာမရဏသည္ ျဖစ္၏။ဇာတိမရႇိေသာ္ ဇရာမရဏသည္ မရႇိ''ဟု အက်ဥ္း ခ်ံဳး၍ ပိုင္းျခားမႇတ္သားရာ၌ျဖစ္ေသာ ပညာသည္ သမၼာသနၪာဏ္မည္၏။ အတိတ္ကာလ၊ အနာဂတ္ ကာလတို့ႏႇင့္စပ္၍လည္း ထိုအတိုင္းပင္ မႇတ္သားပိုင္းျခားမႇတ္သားအပ္၏။၁
    ဤသည္တို့ကား သမၼသနၪာဏ္ျဖင့္ အတိတ္အနာဂတ္ပစၥဳပၸန္တရားတို့ကို အက်ဥ္းခ်ံဳး၍
ပိုင္းျခားဆံုးျဖတ္ပံုတို့ ျဖစ္၏။
၅း၉း၁း၃း၄။ ဥဒယဗၺယၪာဏ္

     ဥဒယဗၺ=အျဖစ္ ႏႇင့္ အပ်က္ဟူရာ၌ျဖစ္ ဆဲ(ဥပါဒ္ဌီဘင္သို့ေရာက္ဆဲ) ရုပ္၊ေ၀ဒနာ၊သညာ၊ သခၤါရ၊၀ိညာဏ္သည္ ပစၥဳပၸန္မည္၏။ ထိုပစၥဳပၸန္ျဖစ္သည့္ ရုပ္၊ ေ၀ဒနာ၊သညာ၊သခၤါရ၊၀ိညာဏ္တို့၏ အစျဖစ္ေပၚျခင္းလကၡဏာသည္ ဥဒယ=ျဖစ္ျခင္းမည္၏။ ျဖစ္ခါစႏႇင့္ မတူဘဲ ေျပာင္းလဲေပ်ာက္ ကြယ္ျခင္းသည္ ၀ယ=ပ်က္ျခင္းမည္၏။ ထိုသို့ေသာျဖစ္မႈ ပ်က္မႈတို့ကို သိျခင္းသည္ ဥဒယဗၺၪာဏ္မည္၏။၁ ထို့အတူ ျဖစ္ဆဲ ဒြါရ (၆)ပါးကို အစျပဳ၍ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္အဂၤါျဖစ္သည့္ ဘ၀ တိုင္ေအာင္ အျဖစ္အပ်က္ကို ျမင္ရ၏။

    ရႈဖန္မ်ားေသာအခါ ' ဤရုပ္နာမ္တို့သည္ မျဖစ္မီ စုပံုလ်က္မရႇိ၊ ျဖစ္ဆဲအခါ စုပံုရာမႇ မလာ၊ခ်ဳပ္ဆဲအခါ တစ္ေနရာသို့ မသြား။ ခ်ဳပ္ၿပီးေနာက္ စုပံုလ်က္ မရႇိ။ ဥပမာအားျဖင့္ တီးအပ္ေသာ
ေစာင္းမႇ ျဖစ္ေပၚလာေသာအသံသည္ ေရႇးက မျမည္၊ တီးခတ္မႇ ျမည္သည္၊ ျမည္ၿပီးလည္း ပ်က္ေလ
သည္၊ စင္စစ္ေသာ္ကား ေစာင္းကိုလည္းေကာင္း၊ လက္ခတ္ကိုလည္းေကာင္း တီးေသာသူ၏ ထိုအသံ အားေလ်ာ္ေသာ အားထုတ္ျခင္းကိုလည္းေကာင္း စြဲမႇီ၍(အစပထမက)မရႇိေသးမူ၍သာလ်င္ ျဖစ္ေပၚလာ၏။ ျဖစ္ေပၚၿပီးလ်င္ တစ္ဖန္ေပ်ာက္ကြယ္သြား၏။ ဤအတူပင္ ရုပ္နာမ္အားလံုးတို့သည္
(အစပထမက)မရႇိကုန္မူ၍သာလ်င္ ျဖစ္ေပၚလာကုန္၏။ ျဖစ္ေပၚလာၿပီးလ်င္ တစ္ဖန္ေပ်ာက္ကြယ္ သြားကုန္၏။' ဟု အျပားအားျဖင့္ သိ၏။ ဤသို့ အျဖစ္ပ်က္ႏႇလံုးသြင္းျခင္းကို အက်ဥ္းအားျဖင့္ ရႈရ၏။

    ဤသို့ အက်ဥ္းရႈၿပီးေသာအခါ အေၾကာင္းေလးပါး၊ခဏတစ္ပါးအားျဖင့္ ဥဒယငါးပါး၊ ၀ယငါးပါး ဟူ၍ လကၡဏာ(၁၀)ပါးျဖင့္ ရႈရ၏။ ယင္းသို့ရႈေသာအခါ ခႏၶာငါးပါး၌ ဥဒယကို ရႈေသာသူအား လကၡဏာ(၂၅)ပါး ထင္၏။ ခႏၶာငါးပါး၌ ၀ယကိုရႈေသာသူအား လကၡဏာ (၂၅)ပါး ထင္၏။ ဥဒယဗၺယကို ရႈေသာသူအား လကၡဏာ(၅၀)ထင္၏။

    အတိတ္ခႏၶာ၌လည္း ထို့အတူဥဒယငါးပါး၊ ၀ယငါးပါး ျဖင့္ ရႈကာ လကၡဏာ(၅၀)ထင္၏။အနာဂတ္ခႏၶာ၌လည္း လကၡဏာ(၅၀)ထင္၏။ ဤသို့အက်ယ္လည္း ရႈရ၏။

    ဤသို့ အေၾကာင္းေလးပါး၊ ခဏတစ္ပါးျဖင့္ ဥဒယဗၺယၪာဏ္(၁၀)စီျမင္လ်င္ ေလာကီ ၪာဏ္ျဖင့္ သစၥာေလးပါးစသည္ကို သိ၏။ အေၾကာင္းေလးပါးျဖင့္ ဥဒယဗၺယျမင္လ်င္ သမုဒယသစၥာ ထင္ရႇား၏။ ၀ယျမင္လ်င္ နိေရာဓသစၥာထင္ရႇား၏။ ခဏအားျဖင့္ ဥဒယဗၺယျမင္လ်င္ ဒုကၡသစၥာ ထင္ရႇား၏။ ဥဒယဗၺယၪာဏ္ျပဌာန္းေသာ မဂၢင္တရားအစုသည္ ေလာကီမဂ္ျဖစ္၍ မဂၢသစၥာထင္ရႇား၏။

    ထို့အျပင္ အေၾကာင္းျဖင့္ ဥဒယျမင္လ်င္ အႏုေလာမပဋိစၥသမုပၸါဒ္ထင္ရႇား၏။ ၀ယျမင္လ်င္
ပဋိေလာမပဋိစၥသမုပၸါဒ္ထင္ရႇား၏။ခဏအားျဖင့္ ဥဒယဗၺယျမင္လ်င္္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ထင္ရႇား၏။၂

    ထို့အျပင္ ရုပ္နာမ္သခၤါရတို့၏ ေရႇး၌မျဖစ္၊ ယခုမႇ အသစ္သစ္ျဖစ္လာကုန္၏။ျဖစ္ၿပီးလည္း
ခ်ဳပ္ကုန္၏။အၿမဲအသစ္အသစ္ ျဖစ္ကုန္၏။ ဆီမီးလ်ံကဲ့သို့ အသစ္သာ ျဖစ္ကုန္၏။ ေရျပင္၌ အေရး
အသားကဲ့သို့လည္းေကာင္း၊ ေရပြက္ကဲ့သို့လည္းေကာင္း၊ ေနရႇိန္ေၾကာက္ေသာ မ်က္ျဖားႏႇင္းေပါက္ ကဲ့သို့လည္းေကာင္း၊အပ္ဖ်ားမုန္ñႇင္းကဲ့သို့လည္းေကာင္း၊ လ်ပ္စစ္ကဲ့သို့လည္းေကာင္း တိုေသာခဏ ရႇိကုန္၏။ မ်က္လႇည့္၊တံလ်ပ္၊နတ္တို့ေပ်ာ္ျမဴးရန္ ေခတၲဖန္ဆင္းေသာနတ္ၿမိဳ့၊အိပ္မက္တြင္းစည္းစိမ္၊ ေရျမဳပ္စိုင္၊မီးစက္၀န္း၊ငႇက္ေပ်ာတံုးကဲ့သို့ ယူစရာအႏႇစ္မရႇိကုန္'ဟုလည္း ထင္ရႇား၏။ ထိုအခါမႇ ႏုေသာဥဒယဗၺယၪာဏ္ကိုရ၍ အာရဒၶ၀ိပႆကပုဂၢိဳလ္မည္၏။၁

    ဤသို့ေသာ အာရဒၶ၀ိပႆကေယာဂီပုဂၢိဳလ္အား ၾသဘာသ၊ပီတိ၊ပႆဒၶိ၊အဓိေမာကၡ၊ပဂၢဟ၊
သုခ၊ၪာဏ၊ဥပ႒ာန၊ဥေပကၡာ၊နိကႏၲိဟူသည့္ ၀ိပႆနာညစ္ညဴးေၾကာင္းတရား(၁၀)ပါးတို့ ျဖစ္ေပၚ
လာတတ္ကုန္၏။၂ ဤ၀ိပႆနာညစ္ညဴးေၾကာင္းတရား(၁၀)ပါးတို့သည္ အရိယာပုဂၢိဳလ္၊ မႇားယြင္းစြာက်င့္သူ၊ကမၼ႒ာန္းရပ္နားထားသူ၊ပ်င္းရိစြာအားထုတ္ေသာေယာဂီပုဂၢိဳလ္တို့အား မျဖစ္။ နည္းလမ္းမႇန္စြာအားထုတ္၍ ဥဒယဗၺယၪာဏ္သို့ေရာက္ေသာ အာရဒၶ၀ိပႆကေယာဂီအားသာျဖစ္၏။ထိုျဖစ္ေပၚလာသည့္ ၀ိပႆနာညစ္ညဴး ေၾကာင္းတရားတို့ကို အေလးအျမတ္ျပဳလ်က္ မစဥ္းစား မဆင္ျခင္ရေပ။ အနိစၥ၊ဒုကၡ၊အနတၲအျဖစ္သာ ရႈရ၏။ ထိုအခါ လကၡဏာသုံးပါးထင္ရႇားစြာေပၚကာ သိျမင္သျဖင့္ အျဖစ္အပ်က္ကို ရႇင္းလင္းစြာသိျမင္သည့္ ဥဒယဗၺယၪာဏ္ျဖစ္၏။

    အထက္၌ ဆိုခဲ့သည့္အတိုင္း ပ်ံ့လြင့္ျခင္းသို့မေရာက္ေသာ ထိုေယာဂီသည္ 'ၾသဘာသစသည္
မႇ လြတ္ေသာ ရႈၿမဲရႈမႇတ္လ်က္ လမ္းမႇန္သြားသည့္ ရႈသိမႈ၀ိပႆနာၪာဏ္သည္သာလ်င္ လမ္းမႇန္တည္း။ ဤအေရာင္အလင္းစသည္ကား လမ္းမႇန္မဟုတ္'ဟု လမ္းမႇန္ႏႇင့္လမ္းမႇားကို ပိုင္းျခားသိျမင္၏။ ယင္းကို မဂၢါမဂၢၪာဏဒႆန၀ိသုဒၶိ=လမ္းမႇန္ႏႇင့္လမ္းမႇားကို အသိအျမင္စင္ၾကယ္ေသာၪာဏ္ပညာဟု ေခၚ၏။

၅း၉း၁း၃း၅။ ဘဂၤႏုပႆနာၪာဏ္(ဘဂၤၪာဏ္)

    ျဖစ္ပ်က္တိုင္းေသာရုပ္နာမ္ကို မႇတ္သိ၍ အနိစၥ၊ဒုကၡ၊အနတၲလကၡဏာေကာင္းစြာထင္ရႇား ၿပီးေသာသူအား ဥဒယဗၺယၪာဏ္ အျပည့္အစံုရင့္သန္လတ္ေသာ္ မႇတ္သိမႈသည္ လ်င္ျမန္ထက္ သန္စြာျဖစ္၏။ အသိလ်င္ျမန္ေသာေၾကာင့္ မႇတ္သိသင့္ေသာျဖစ္ခိုက္ အာရုံသခၤါရ တို့သည္ လ်င္ျမန္စြာ ထင္ေပၚကုန္၏။ ထိုအခါ၌ ဥပါဒ္ႏႇင့္ဌီတို့ကို ႏႇလံုးမသြင္းမိေတာ့ေပ။ မႇတ္ခိုက္ မႇတ္ခိုက္၌ပင္ ကုန္ပ်က္ သြားသည္ဟု သိမႈၪာဏ္သည္သာလ်င္ ျဖစ္ေပၚ၏။ထိုအခါ၌ ဘဂၤၪာဏ္(ဘဂၤါႏုပႆနာၪာဏ္)ေပၚ၏၃။
    ဘဂၤၪာဏ္ထက္သန္စြာ ျဖစ္လ်က္ရႇိေသာပုဂၢိဳလ္သည္ အိုးကင္းထဲ၌ ထည့္၍ ေလႇာ္အပ္ေသာ
ႏႇမ္းေစ့တို့၏ တဖ်စ္ဖ်စ္ျမည္လ်က္ ေပါက္ကြဲျခင္းကဲ့သို့ မႇတ္အပ္ေသာအာရုံသခၤါရႏႇင့္မႇတ္သိမႈ၀ိပႆ
နာသခၤါရတို့၏ ေရႇ့ဆင့္ေနာက္ဆင့္လိုက္၍ တစ္ကုန္တည္းကုန္ေနျခင္း၊ တစ္ပ်က္တည္းပ်က္ေနျခင္းကို သာလ်င္ ေစာင့္ၾကည့္ေနရသကဲ့သို့ မျပတ္ေတြ့ျမင္လ်က္ရႇိ၏။၄

၅း၉း၁း၃း၆။ ဘယတုပ႒ာနၪာဏ္(ဘယၪာဏ္)
    ဘဂၤၪာဏ္အထြဋ္အထိပ္သို့ေရာက္၍ 'ေရႇးက ရုပ္နာမ္မ်ားလည္း ခ်ဳပ္ပ်က္သြားၾကေလၿပီ။
ယခုလည္း ခ်ဳပ္ပ်က္ၾကဆဲပင္ ျဖစ္၏။ ေနာင္လည္း ဤကဲ့သို့ပင္ ခ်ဳပ္ပ်က္ေနၾကလိမ့္မည္' ဟု သိ
ျမင္လ်က္ ဘယၪာဏ္(ေၾကာက္စရာဟုထင္ျမင္ေသာၪာဏ္)ျဖစ္ေပၚလာ၏။ အလံုးစံုေသာ ဘ၀သံုးပါး ေယာနိေလးပါး၊ဂတိငါးပါး၊၀ိညာဏဌိတိခုနစ္ပါး၊သတၲ၀ါသကိုးပါးတို့၌ မျပတ္ပ်က္စီးကုန္ေသာ သခၤါရတို့သည္ ႀကီးစြာေသာ ေၾကာက္မက္ဖြယ္အျဖစ္ထင္လာၾက၏။ ခ်မ္းသာစြာအသက္ရႇင္ေန ထိုင္လိုေသာ ေၾကာက္တတ္သည့္ေယာက်္ားအား ျခေသၤ့၊က်ား၊သစ္၊၀ံ၊၀ံပုေလြ၊ဘီလူး၊ရကၡိဳသ္၊ႏြားၾကမ္း၊ ေခြးဆိုး၊အမုန္ယိုေသာ ဆင္ၾကမ္း၊အဆိပ္ထန္ေသာေႁမြဆိုး၊ မိုးႀကိဳးစက္၊သုသာန္၊စစ္ေျမျပင္၊မီးက်ီးတြင္း စသည္တို့သည္ ႀကီးစြာေသာေၾကာက္ဖြယ္အျဖစ္ထင္သကဲ့သို့ ျဖစ္၏။၁

    သို့ေသာ္ ဘယၪာဏ္က ေၾကာက္သည္ဆိုရာ၌ လူတို့ တေစၧသရဲစသည္ကို ေၾကာက္သကဲ့သို့ စိတၲဳၾတာသဘယမ်ိဳးျဖင့္ ေၾကာက္ျခင္းမဟုတ္ေပ။ အမႇန္စင္စစ္အားျဖင့္ 'အတိတ္သခၤါရတို့ ခ်ဳပ္ ကုန္ၿပီ။ ပစၥဳပၸဳန္သခၤါရတို့သည္လည္း ခ်ဳပ္ဆဲျဖစ္၏။ အနာဂတ္သခၤါရတို့သည္လည္းခ်ဳပ္ကုန္လတၲံ့'' ဟု အမႇန္အတိုင္းဆင္ျခင္ဆံုးျဖတ္သိရ၍ မ႐ႊင္မျပျဖစ္သည္မ်ကိုသာ ေၾကာက္သည္၂ဟု ဆိုျခင္းျဖစ္၏။

၅း၉း၁း၃း၇။ အာဒီန၀ါႏုပႆနာၪာဏ္(အာဒီန၀ၪာဏ္)

    ဘယၪာဏ္ရင့္သန္ေသာေယာဂီပုဂၢိဳလ္အား အာဒီန၀ၪာဏ္ျဖစ္ေပၚလာ၏။ ထိုၪာဏ္ျဖစ္ေပၚ သည့္အခါ အလံုးစံုေသာ ဘ၀၊ဂတိ၊ေယာနိ၊ဌိတိ၊နိ၀ါသ တို့၌ တည္ကုန္ေသာ သခၤါရတို့တြင္ တစ္ခုေသာသခၤါရ၌မ်လည္း ေတာင့္တျခင္း၊ငါဟု မႇားယြင္းစြာသံုးသပ္ျခင္း မရႇိေတာ့ေပ။ဘ၀သံုးပါး တို့သည္ မီးက်ီးတို့ျဖင့္ ျပည့္ေသာ မီးက်ီးတြင္းကဲ့သို့ ထင္လာ၏။ မဟာဘုတ္ေလးပါးတို့သည္ အဆိပ္ျပင္းထန္သည့္ ေႁမြဆိုးႀကီးကဲ့သို့ ထင္လာ၏။ ခႏၶာငါးပါးတို့သည္ သန္လ်က္ဓားကို ခ်ီမိုးေနေသာ သူသတ္ေယာက္်ားကဲ့သို့ ထင္လာ၏။အဇၩတၲိကာယတန (၆)ပါးတို့သည္ လူမရႇိေသာ ရြာပ်က္ကဲ့သို့ ထင္လာ၏။ ဗာဟိရာယတန(၆)ပါးတို့သည္ ရြာဖ်က္ဓားျပႀကီးတို့ကဲ့သို့ ထင္လာ၏။ ၀ိညာဏဌိတိ (၇)ပါး ႏႇင့္ သတၲာ၀ါသ (၉)ပါးတို့သည္ မီး(၁၁)ပါး ရဲရဲေတာက္သကဲ့သို့ ျဖစ္၏။ ထက္၀န္းက်င္မႇ ေတာက္ပကုန္သကဲ့သို့ထင္၏။ တစ္ခဲနက္မီးလ်ံသဖြယ္ ျဖစ္သကဲ့သို့ ထင္၏။ သခၤါရတရားအားလံုး တို့သည္ အိုင္းအမာကဲ့သို့ ျဖစ္ကုန္၏။ စြဲကပ္ေနေသာ ေရာဂါကဲ့သို့ ျဖစ္ကုန္၏။ စူး၀င္ေနေသာ ေရာဂါကဲ့သို့ ျဖစ္ကုန္၏။ စူး၀င္ေနေသာ ေျငာင့္တို့ကဲ့သို့ ျဖစ္ကုန္၏။ သာယာဖြယ္အရသာ ကင္းကုန္
၏။၃    ဤအာဒီန၀ၪာဏ္သည္ ငါးပါးေသာဌာနတို့၌ ျဖစ္၏။ ထိုငါးပါးတို့မႇာ-
    ၁။ဥပၸါဒ၊ေရႇးကံဟူေသာ အေၾကာင္းေၾကာင့္ ဤဘ၀၌ ေရႇးဦးစြာ ျဖစ္ေပၚျခင္း။
    ၂။ပ၀တၲ၊ထိုသို့ျဖစ္ေပၚၿပီးေသာ ရုပ္နာမ္တို့၏ မျပတ္ျဖစ္ပြားျခင္း။'
    ၃။နိမိတၲ၊အလံုးစံုေသာ သခၤါရတရားဟူေသာ သခၤါရနိမိတ္၊
    ၄။အာယူဟန၊ေနာင္ဘ၀ ပဋိသေႏၶ၏ အေၾကာင္းျဖစ္ေသာကံ။
    ၅။ပဋိသႏၶိ၊ေနာင္ဘ၀၌ျဖစ္ေပၚျခင္း ဟူ၍ျဖစ္၏။ ဤငါးပါးတို့၌ဆင္းရဲဟု ရႈျမင္ေသာၪာဏ္ ငါးပါးသည္ အာဒီန၀ၪာဏ္=အျပစ္ဟုရႈျမင္ေသာၪာဏ္မည္၏။၄

၅း၉း၁း၃း၈။ နိဗၺိဒါႏုပႆနာၪာဏ္(နိဗၺိဒါၪာဏ္)

    အလံုးစံုေသာသခၤါရတရားတို့ကို အျပစ္အေနျဖင့္ရႈသည့္ အာဒီန၀ၪာဏ္ရင့္သန္လာေသာေယာ
ဂီပုဂၢိဳလ္သည္ ခဏမစဲျဖစ္ပ်က္ေနေသာ သခၤါရတရားအေပါင္း၌ ၿငီးေငြ႕ပ်င္းရိကာ မေပ်ာ္မေမြ့ျဖစ္လာ
၏။ ယင္းတို့ကို နိဗၺိဒါၪာဏ္ ဟုေခၚ၏။   
   
    သခၤါရတရားတို့၌ အျပစ္ဟုျမင္ၿပီးေသာပုဂၢိဳလ္သည္ မျပတ္ပ်က္စီးတတ္ေသာ သခၤါရတရား
အေပါင္း၌ မေပ်ာ္ေမြ့ေတာ့ေပ။ ဘာ၀နာ၌သာ ေပ်ာ္ေမြ့ျခင္းေၾကာင့္(၇)ပါးေသာ အႏုပႆနာတို့၌သာ လ်င္ ေပ်ာ္ေမြ့ေတာ့၏။ စိတၲကုဋ္ေတာင္ေျခ၌ေပ်ာ္ေမြ့ေသာ ေရႊဟသၤာမင္းသည္ မစင္ၾကယ္ေသာ ဒြန္းစ႑ားရြာတံခါးအနီး ေရအိုင္ငယ္၌ မေပ်ာ္ေမြ့ဘဲ ခုနစ္ပါးေသာေရအိုင္ႀကီးတို့၌သာလ်င္ ေပ်ာ္ေမြ့ သကဲ့သို့ ျဖစ္၏။၁
   
၅း၉း၁း၃း၉။ မုဥၥိတုကမ်တာၪာဏ္

    နိဗၺိဒါၪာဏ္ျဖင့္ ၿငီးေငြ့ပ်င္းရိမေပ်ာ္ေမြ့ေသာေယာဂီအား အလံုးစံုေသာဘ၀(၃)ပါး၊ေယာနိ
(၄)ပါး၊ဂတိ(၅)ပါး၊၀ိညာဏဌိတိ(၇)ပါး၊သတၲာ၀ါသ(၉)ပါး၌ တည္ကုန္ေသာ ပ်က္စီးျခင္းရႇိသည့္ သခၤါရမ်ားစြာတို့တြင္ တစ္ခုေသာသခၤါရ၌ေသာ္လည္း စိတ္သည္ မကပ္ၿငိမတြယ္တာေတာ့ေပ။ သခၤါရအလံုးစံုမႇ လြတ္လို၏။ ေရႇာင္ခြါထြက္သြားလို၏။ ထိုသို့ သခၤါရအလံုးစံုမႇ လြတ္လို၊ေရႇာင္ခြါ
ထြက္သြားလိုေသာ ေယာဂီအား မုဥၥိတုကမ်တာၪာဏ္ ျဖစ္ေပၚ၏။

    ဤမုဥၥိတုကမ်တာၪာဏ္ျဖစ္ေပၚလာလ်င္ ပိုက္ကြန္အတြင္း၌ မိေနေသာငါး၊ေႁမြခံတြင္းသို့ေရာက္ ေနေသာဖား၊ ေလႇာင္အိမ္ခ်ိဳင့္၌ ထည့္ထားေသာေတာၾကက္၊ေက်ာ့ကြင္းမိေနသည့္သမင္၊ အလမၸယ္ ဆရာလက္သို့ ေရာက္ေနေသာေႁမြ၊ ညြန္အိုင္ႀကီး၌က်ေရာက္ေနေသာဆင္၊ဂဠဳန္ခံတြင္းသို့ ေရာက္ေန သည့္နဂါးမင္း၊ ရာဟုခံတြင္းသို့ ၀င္ေရာက္ေနေသာလ၊ ရန္သူတို့ ၀ိုင္းရံထားေသာ ေယာက်္ားအစရႇိေသာ ပုဂၢိဳလ္တို့သည္ ထိုထိုအေႏႇာင္အဖြဲ့မႇ လြတ္ေျမာက္လိုသကဲ့သို့ အလံုးစံုေသာသခၤါရတို့မႇ လြတ္ေျမာက္ လိုစိတ္ ျဖစ္လာၾက၏။၂

၅း၉း၁း၃း၁၀။ ပဋိသခၤါႏုပႆနာၪာဏ္(ပဋိသခၤါၪာဏ္)

    မုဥၥိတုကမ်တာၪာဏ္ျဖစ္ကာ သခၤါရအားလံုးမႇ လြတ္လိုေသာ ေယာဂီပုဂၢိဳလ္သည္ သခၤါရ
အေပါင္းမႇ ထြက္ေျမာက္ျခင္းငႇါ ထိုသခၤါရတရားတို႕ကိုပင္ ပဋိသခၤါၪာဏ္ျဖင့္ လကၡဏာ(၃)ပါးတင္
၍ သိမ္းဆည္းရ၏။
    ထိုေယာဂီသည္ အလံုးစံုေသာထိုသခၤါရတို့ကိုပင္ အနိစၥအျခင္းအရာ(၁၀)ပါး၊ဒုကၡအျခင္းအ
ရာ(၂၅)ပါး၊အနတၲအျခင္းအရာ(၅)ပါး ဟူသည့္ အျခင္းအရာ(၄၀)တို့ျဖင့္ သိမ္းဆည္းရႈမႇတ္၏။ ၄င္း
အျခင္းအရာ(၄၀)ကို ေတာေလးဆယ္ဟုလည္း ေခၚၾက၏။ ယင္းေတာေလးဆယ္ျဖင့္ အထက္၌ဆိုခဲ့ သည့္အတိုင္း ရႈျမင္ေသာေယာဂီသည္ လကၡဏာ(၃)ပါးတင္၍ သခၤါရတရားတို့ကို  ရႈအပ္ၿပီးျဖစ္ေလ ေတာ့၏။၁

၅း၉း၁း၃း၁၁။ သခၤါရုေပကၡာၪာဏ္

    ပဋိသခၤါၪာဏ္ရၿပီးေသာ ေယာဂီသည္ အနိစၥ၊ဒုကၡထင္ေသာ္လည္း အနတၲမထင္သုည မျမင္ လ်င္ သစၥာေလးပါးကို မသိႏိုင္ေပ။ သို့ျဖစ္၍ အနတၲခိုင္ၿမဲစြာထင္ေအာင္ ဒြိ၊စတု၊ဆ၊အ႒၊ဒသ၊ ဒြါဒသ၊ေဒြစတၲာလီသ ဟူသည့္အဖို့(၇)ပါးတို့ျဖင့္ သိမ္းဆည္းရ၏။ ပဋိသခၤါၪာဏ္ရႈဖန္မ်ား လတ္ေသာ္ ေၾကာက္ျခင္းႏႇင့္ႏႇစ္သက္ျခင္းကို ပယ္၍ သခၤါရတို့၌လ်စ္လ်ဴရႈႏိုင္လ်က္ အလယ္အလတ္ သေဘာရႇိ သည္သာလ်င္ျဖစ္၏။ ငါ ဟူ၍လည္းေကာင္း၊ ငါ့ဥစၥာ ဟူ၍လည္းေကာင္း စြဲယူစရာ မျမင္ေတာ့။ ထိုအခါ သခၤါရုေပကၡာၪာဏ္ျဖစ္လာ၏။

    ဤသခၤါရုေပကၡာၪာဏ္ကို ရရႇိသူသည္ မယားကို စြန့္လႊတ္ၿပီးေသာ ေယာက်္ားႏႇင့္တူ၏။
အလြန္ျမတ္ႏိုးအပ္သည့္ ဇနီးမယားရႇိေသာ ေယာက်္ားသည္ မိမိ၏ ဇနီးမယားသည္ တစ္ပါးေယာက်္ား တို့ႏႇင့္ ရင္းႏႇီးကြၽမ္း၀င္ေျပာဆိုရယ္ရႊင္ေနသည္ကို ေတြ့ရလ်င္ အမ်က္ထြက္လ်က္ ႏႇလံုးမသာမယာ ျဖစ္ရ၏။အလြန္စိတ္ဆင္းရဲရ၏။ အခါတစ္ပါး၌ ထိုေယာက်္ားသည္ မိမိဇနီး၏ အျပစ္ေဒါသကို ျမင္ေသာေၾကာင့္ ထိုမိန္းမမႇ ကင္းလြတ္လိုသည္ျဖစ္၍ ကြာရႇင္းျပတ္စဲလိုက္၏။ ထိုမိန္းမကို'ငါ့မယား' ဟု မမႇတ္ယူေတာ့ဘဲ ရႇိရာအခါမႇစ၍ မိမိ၏ ဇနီးေဟာင္းသည္ တစ္ပါးေယာက်္ား တို့ႏႇင့္ ရင္းႏႇီးကြၽမ္း၀င္ ရယ္ေမာေပ်ာ္ရႊင္ေနသည္ကို ေတြ့ျမင္ရပါေသာ္လည္း အမ်က္မထြက္ေတာ့။ ႏႇလံုးမသာမယာ မျဖစ္ေတာ့။ လ်စ္လ်ဴရႈလ်က္ အလယ္အလတ္သေဘာရႇိသည္သာလ်င္ ျဖစ္ေလ၏။

    ထို့အတူပင္ အလံုးစံုေသာသခၤါရတို့မႇ လြတ္ေျမာက္လိုေသာေယာဂီပုဂၢိဳလ္သည္ ပဋိသခၤါႏု ပႆနာၪာဏ္ျဖင့္ သခၤါရတို့ကို သိမ္းဆည္းလ်က္ ငါ၊ငါ့ဥစၥာဟု မႇတ္ယူဖြယ္ကို မျမင္ေသာေၾကာင့္ ေၾကာက္ျခင္း၊ႏႇစ္္သက္ျခင္းကို ပယ္စြန့္၍ သခၤါရအားလံုးတို့၌ လ်စ္လ်ဴရႈလ်က္ အလယ္အလတ္ သေဘာရႇိသည္သာလ်င္ ျဖစ္ေလေတာ့၏။၂ ယင္းကို သခၤါရုေပကၡာၪာဏ္ဟုေခၚ၏။

    ဤၪာဏ္သည္ အားစြမ္းရႇိလ်င္ နိဗၺာန္ခ်မ္းသာျမင္၍ သခၤါရ၌ ျဖစ္ျခင္းကိုလႊတ္ကာ အႏုလံု
ေဂါၾတဘူ၊မဂ္ဖိုလ္တက္၍  နိဗၺာန္သို့ တစ္ရႇိန္ထိုးေျပး၀င္၏။ နိဗၺာန္ကိုမျမင္လ်င္သခၤါရကိုပင္ သံုးသပ္ ျခင္းျဖင့္ သမုဒၵရာငႇက္သည္ ကမ္းမေတြ့ေသာေၾကာင့္ လင္းယာဥ္တိုင္ျပန္ကာ နားပံုႏႇင့္တူ၏။၃

၅း၉း၁း၃း၁၂။ အႏုေလာမၪာဏ္

    သခၤါရုေပကၡာၪာဏ္ကို အဖန္ဖန္အားထုတ္ေသာေယာဂီပုဂၢိဳလ္အား သဒၶါ၊၀ီရိယ၊သတိ၊ စိတ္ထက္သန္တည္ၾကည္၍ ထက္သန္လႇေသာသခၤါရုေပကၡာၪာဏ္ျဖစ္ေပၚလာ၏။ မဂ္စိတ္ျဖစ္ေပၚလို သည္ရႇိေသာ္ အနိစၥ၊ဒုကၡ၊အနတၲဟု သံုးသပ္ၿမဲသံုးသပ္ေနၾကျဖစ္ေသာ မေနာဒြါရာ၀ဇၨာန္း၊မဟာကုသိုလ္ ၪာဏသမၸယုတ္ေဇာခုနစ္ၾကိမ္ျဖစ္ရာမႇ ဘ၀င္က်၍ ဘ၀င္အယာဥ္ကိုျဖတ္ၿပီးလ်င္ သခၤါရ၏အနိစၥ၊ဒုကၡ၊ အနတၲလကၡဏာတစ္ပါးပါးကို အာရုံျပဳလ်က္ မေနာဒြါရာ၀ဇၨာန္းျဖစ္၏။ ထို့ေနာက္ ပရိကံ၊ဥပစာ၊အႏုလံု၊ ၀ိပႆနာၪာဏ္ေဇာသံုးႀကိမ္ျဖစ္၏။ နိဗၺာန္ကို အာရုံျပဳလ်က္ ေဂါၾတဘု၀ိပႆနာၪာဏ္ေဇာတစ္ႀကိမ္၊ မဂ္တစ္ႀကိမ္၊ဖိုလ္ႏႇစ္ႀကိမ္ျဖစ္၍ ဘ၀င္က်၏။

    ဤ၌ ပရိကံ၊ဥပစာ၊အႏုလံုၪာဏ္သည္ အႏုေလာမၪာဏ္မည္၏။ ဤၪာဏ္ေဇာတို့ကို သာမညအားျဖင့္ အာေသ၀နေဇာဟုလည္းေကာင္း၊ပရိကံေဇာဟူ၍လည္းေကာင္း၊ဥပစာေဇာ ဟူ၍လည္းေကာင္း၊အႏုလံုေဇာဟူ၍လည္းေကာင္း ေခၚဆို၏။ အဘယ္အားေလ်ာ္သနည္း  ဟူမူကား ေရႇ့အဖုိ့ျဖစ္ေသာ ၪာဏ္စဥ္(၈)ပါးအားလည္းေကာင္း၊ေနာက္မဂ္၌ျဖစ္ေသာ ေဗာဓိပကၡိယ တရား(၃၇)ပါး တို့အားလည္းေကာင္း ေလ်ာ္၏။ အဘယ္သို့ေလ်ာ္သနည္းဟူမူ ဤအႏုေလာမၪာဏ္သည္ မိမိလည္း အနိစၥလကၡဏာစသည္၏အစြမ္းအားျဖင့္ သခၤါရတို့၌ အာရုံျပဳ၍ျဖစ္သည္။ ထိုေၾကာင့္ ' ေရႇးၪာဏ္္ရႇစ္ပါး သည္ အသီးသီးဥဒယဗၺယတို့ကို ျမင္ေပၿပီ။ ဘင္ကိုျမင္ေပၿပီ။ေဘးဟုထင္ေပၿပီ။အျပစ္ျမင္ေပၿပီ။ၿငီးေငြ့ေပၿပီ။လႊတ္လိုေပၿပီ။တစ္ဖန္သိမ္းဆည္းေပၿပီ။လ်စ္လ်ဴရႈေပၿပီ။' ဟုႁမြက္ဆိုသကဲ့သို့ျဖစ္သည္။ ထိုအက်င့္ျဖင့္ (၃၇)ပါးသို့ ေရာက္အပ္ေသာေၾကာင့္လည္း အထက္ေဗာဓိပကၡိယတို့ႏႇင့္ ေလ်ာ္ေအာင္ ျဖစ္သည္။

    ဥပမာအားျဖင့္ တရားေစာင့္ေသာဘုရင္မင္းျမတ္သည္ အမတ္ရႇစ္ေယာက္တို့၏ တရားဆံုး
ျဖတ္မႈကို ၾကားနာၿပီးလ်င္ အဂတိလုိက္ျခင္းကို ပယ္၍ အလယ္အလတ္တည့္မတ္ညီမ်ေသာ သေဘာ
ရႇိသည္ျဖစ္၍ '' ဤအတိုင္းပင္ျဖစ္ေစ'' ဟု သေဘာတူ၏။ ဤသို့ သေဘာတူေသာ္ ထိုတရားဆံုးျဖတ္
ေသာ အမတ္ရႇစ္ေယာက္၏ ဆံုးျဖတ္ျခင္းႏႇင့္လည္း ေလ်ာ္၏။ ေရႇးေရႇးမင္းေကာင္းတို့၏ ဓမၼသတ္
ထံုးႏႇင့္လည္း ေလ်ာ္၏။ ထို့အတူ ဘုရင္မင္းျမတ္ကဲ့သို့ အႏုေလာမၪာဏ္ကို မႇတ္အပ္၏။ တရားဆံုး
ျဖတ္သည့္အမတ္ရႇစ္ေယာက္ကဲ့သို့ ရႇစ္ပါးေသာၪာဏ္စဥ္တို့ကို မႇတ္အပ္၏။ ေရႇးမင္းေကာင္းတို့၏
ဓမၼသတ္ထံုးကဲ့သို့ (၃၇)ပါးေသာ ေဗာဓိပကၡိယတရားတို့ကို မႇတ္အပ္၏။ ထိုဥပမာ၌ '' ဤအတိုင္း
ပင္ျဖစ္ေစ''ဟုဆိုေသာ ဘုရင္မင္းျမတ္သည္ အမတ္ႀကီးရႇစ္ေယာက္တို့၏ အဆံုးအျဖတ္အားလည္း
ေကာင္း၊ ေရႇးမင္းတို့၏ ဓမၼသတ္ထံုးအားလည္းေကာင္း ေလ်ာ္၏။ ထို့အတူ အနိစၥစသည္တို့၏ အစြမ္း
အားျဖင့္ သခၤါရတို့ကို အာရုံျပဳလ်က္ ျဖစ္ေပၚေသာ ဤအႏုေလာမၪာဏ္သည္ ေရႇ့ၪာဏ္စဥ္(ဂ)ပါး
အားလည္း ေလ်ာ္၏။ အထက္အရိယာမဂ္၌ ပါ၀င္ေသာ ေဗာဓိပကၡိယတရား(၃၇)ပါးတို့အားလည္း
ေလ်ာ္၏။ ထိုေၾကာင့္ပင္ ၄င္းအႏုေလာမၪာဏ္ကို သစၥာႏုေလာမိက=မဂၢသစၥာအားေလ်ာ္ေသာၪာဏ္
ဟု လည္းဆို၏။
    ဤအႏုေလာမၪာဏ္သည္ သခၤါရအာရုံျပဳေသာ ၀ု႒ာနဂါမိနီ၀ိပႆနာ၏ အဆံုးၪာဏ္ျဖစ္
၏။ အဆံုးၪာဏ္အစစ္ကား ေဂါၾတဘူၪာဏ္ျဖစ္၏။၁
    ဤဆိုအပ္ခဲ့ၿပီးသည့္ ၪာဏ္စဥ္တို့သည္ ၀ိပႆနာပညာဟူေသာ ပညာရပ္၌အက်ံဳး ၀င္၏။ ပထမမဟာနာမသုတ္၌ ဘ၀အာမခံခ်က္ရရႇိရန္ျပည့္စံုရမည့္တရား(၅)မ်ိဳးအနက္ ဤ၀ိပႆနာပညာ သည္လည္း ပညာဟူေသာေခါင္းစဥ္ေအာက္၌ ပါ၀င္၏။ ထို့ေၾကာင့္ ဘ၀အာမခံခ်က္ရရႇိရန္ ၀ိပႆနာပညာကို အားထုတ္အပ္၏။ ၀ိပႆနာပညာကို ရရႇိမႇလည္း မဂ္ပညာကို ရရႇိႏိုင္ မည္ျဖစ္၏။
၅း၉း၁း၃း၁၃။ ေဂါၾတဘုၪာဏ္
    ၀ိပႆနာအားထုတ္လ်က္ရႇိသည့္ ေယာဂီပုဂၢိဳလ္အား အႏုေလာမၪာဏ္ျဖစ္ေပၚၿပီးေနာက္ ေဂါၾတဘုၪာဏ္ျဖစ္ေပၚ၏။၁   ေဂါၾတဘုၪာဏ္ျဖစ္ေပၚ၏ဟူရာ၌ မႇတ္သိဆဲ သခၤါရအာရံုကို စြန့္လႊတ္၍ သခၤါရခ်ဳပ္ၿငိမ္းေသာနိဗၺာန္ကို အာရံုျပဳလ်က္ ေဂါၾတဘုေဇာစိတ္ျဖစ္လာျခင္းပင္ျဖစ္၏။ ဤေဇာစိတ္ႏႇင့္ ယႇဥ္ေသာ သိမႈသည္ ေဂါၾတဘုၪာဏ္မည္၏။ ဤၪာဏ္အရာ၌ အာရံုျပဳသည္ဟုဆိုေသာ္လည္း ေရႇးအဖို့က စိတ္မ်ားကဲ့သို့ အာရံု၏အျပင္မႇေန၍ သိျခင္းမ်ိဳးမဟုတ္ေပ။ သခၤါရအာရံုမႇ လြတ္က်၍ သခၤါရကင္းဆိတ္ခ်ဳပ္ၿငိမ္းေသာသေဘာထဲသို့ ေျပး၀င္သြားသကဲ့သို့ သိျခင္းမ်ိဳးပင္ျဖစ္၏။ ထိုေၾကာင့္ ပဋိသမၻိဒါမဂ္၌ 'ျဖစ္ျခင္းသေဘာရႇိေသာသခၤါရအာရံုကို လႊမ္းမိုးလြန္ေျမာက္၍ ျဖစ္ျခင္းကင္းေသာ သေဘာထဲသို့ ေျပး၀င္သြားတတ္ေသာေၾကာင့္ ေဂါၾတဘုမည္၏။ ဗဟိဒၶအရာ၌တည္ေသာ သခၤါရအာရံု ကို လႊမ္းမိုးလြန္ေျမာက္၍ သခၤါရခ်ဳပ္ရာနိဗၺာန္အာရံုသို့ ေျပး၀င္သြားတတ္ေသာေၾကာင့္ ေဂါၾတဘုမည္၏' ဟု မိန့္ေတာ္မူခဲ့၏။၂
    ေဂါၾတဘုစိတ္၏အျခားမဲ့၌လည္း  နိဗၺာန္ကိုမ်က္ေမႇာက္ျပဳသိျမင္အာရံုျပဳလ်က္ မဂ္ေဇာစိတ္တစ္
ႀကိမ္ျဖစ္ေပၚလာ၏။ ဤမဂ္စိတ္ႏႇင့္ယႇဥ္ေသာသိမႈသည္ မဂ္ၪာဏ္(မဂ္ပညာ)ျဖစ္၏။ ပထမမဟာနာမ သုတ္၌ အလိုရႇိအပ္သည့္ မဂ္ပညာသည္ ဤမဂ္ပညာပင္ျဖစ္၏။ ထိုမဂ္ပညာသည္ ၪာဏဒႆန၀ိသုဒၶိ လည္းျဖစ္၏။ ထိုေၾကာင့္ ၀ိသုဒၶိမဂ္၌ 'ေသာတာပတၲိမဂ္၊သကဒါဂါမိမဂ္၊အနာဂါမိမဂ္၊အရဟတၲမဂ္ ဟူေသာ မဂ္ေလးပါးတို့၌ရႇိေသာၪာဏ္သည္ ၪာဏဒႆန၀ိသုဒၶိ(စင္ၾကယ္ေသာၪာဏ္အျမင္)မည္၏'ဟု မိန့္ဆိုေတာ္မူ၏။၃
    မဂ္၏အျခားမဲ့၌ နိဗၺာန္ကိုပင္ အာရံုျပဳလ်က္ ဖိုလ္စိတ္ႏႇစ္ႀကိမ္ျဖစ္ေပၚ၏။ တိကၡပညပုဂၢိဳလ္ျဖစ္ လ်င္ကား အႏုလံုေဇာႏႇစ္ႀကိမ္သာ ျဖစ္ခဲ့၍ မဂ္၏အျခားမဲ့၌ ဤဖိုလ္စိတ္သည္ သံုးႀကိမ္ျဖစ္ေပၚ၏။ ဖလသမာပတ္၀င္စားေသာအခါ၌ကား ဤဖိုလ္ေဇာစိတ္သည္ အပိုင္းအျခားမရႇိအၾကိမ္မ်ားစြာလည္း ျဖစ္ႏိုင္၏။ ထို့ေနာက္ ဘ၀င္က်၏။ ထိုမႇေနာက္၌ ဘ၀င္ကိုျဖတ္၍ မဂ္ကို ဆင္ျခင္ျခင္းအက်ိဳးငႇါ မေနာဒြါရာ၀ဇၨာန္းစိတ္ျဖစ္ေပၚ၏။ ထိုစိတ္ခ်ဳပ္လတ္ေသာ္ မဂ္ကိုဆင္ျခင္ေသာ ပစၥေ၀ကၡဏာေဇာတို့သည္ အစဥ္အတိုင္း(၇)ႀကိမ္ ျဖစ္ကုန္၏။ တဖန္ဘ၀င္သို့သက္ေရာက္၍ ထိုနည္းျဖင့္ပင္ ဖိုလ္စသည္ကို ဆင္ျခင္ျခင္းအက်ိဳးငႇါ အာ၀ဇၨာန္းအစရႇိေသာစိတ္တို့သည္ ျဖစ္ေပၚကုန္၏။ ယင္းဆင္ျခင္မႈပစၥေ၀ကၡဏာ စိတ္တို့၏ ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ ေသာတာပန္ပုဂၢိဳလ္သည္ မဂ္ကို ဆင္ျခင္၏။ ဖိုလ္ကို ဆင္ျခင္၏။ ပယ္
ျပီးေသာကိေလသာတို့ကို ဆင္ျခင္၏။ မပယ္ရေသးေသာ ႂကြင္းသည့္ကိေလသာတို့ကို ဆင္ျခင္၏။ နိဗၺာန္ကို ဆင္ျခင္၏။၄ ဤသို့လ်င္ ေသာတာပတၲိမဂၢ႒ာန္ပုဂၢိဳလ္သည္ ေသာတာပတၲိဖိုလ္သို့ေရာက္၍ ေသာတာပန္ျဖစ္ေလ၏။

    ဤပထမမဟာနာမသုတ္၌ ပညာအရအလိုရႇိအပ္သည့္ မဂ္ပညာကား ေသာတာပတၲိမဂၢ႒ာန္ အဆင့္ကို ဆိုလုိျခင္းျဖစ္၏။ ဤအဆင့္သို့ေရာက္လ်င္ အပါယ္တံခါးအမႇန္တကယ္ပိတ္ေလၿပီ။ ၀ိသုဒၶိမဂ္၌ ေသာတာပတၲိမဂ္ကို ရရႇိသူ၏အက်ိဳးႏႇင့္စပ္၍ 'ဤမဂ္သည္ ေလာဘအတံုးအခဲစသည္တို့ကို ေဖာက္ခြဲျခင္းကိုသာလ်င္ ျပဳသည္မဟုတ္ေသး။ စင္စစ္ကား အစမထင္သည့္ သံသရာ၀ဋ္ဆင္းရဲဟူေသာ သမုဒၵရာကိုလည္း ခန္းေျခာက္ေစ၏။ အပါယ္တံခါးအားလံုးကိုလည္း ပိတ္သည့္အျပင္ ခုနစ္ပါးေသာ အရိယာဥစၥာတို့ကိုလည္း ရႏိုင္၏။ မိစၧာမဂ္ရႇစ္ပါးကိုလည္း ပယ္၏။ ေဘးရန္အားလံုးတို့ကို ၿငိမ္းေစ၏။ ျမတ္စြာဘုရား၏ ေရႊရင္ေတာ္ႏႇစ္သားေတာ္အစစ္လည္း ျဖစ္၏။ ထိုမႇတပါး အရာမက မ်ားစြာကုန္ေသာ အက်ိဳးအာနိသင္တို့ကို ေပးတတ္ေသာ ေသာတာပတၲိမဂ္ႏႇင့္ယႇဥ္ေသာၪာဏ္သည္ ေသာတာပတၲိမဂ္ၪာဏ္ မည္၏'၁ဟု ဖြင့္ျပေတာ္မူခဲ့၏။ ထိုေၾကာင့္ ေသာတာပန္ဟူက အလြန္ဆံုး(၇)ဘ၀သာ သုဂတိဘံုဘ၀တို့၌ က်င္လည္ရေတာ့သည္ျဖစ္၍  ဧကန္ဘ၀အာမခံခ်က္ရႇိသူမ်ားအျဖစ္ မႇတ္အပ္၏။ ဤသည္တို့ကား ပါရမီရင့္ၿပီးသူတိုအတြက္ ဘ၀အာမခံခ်က္ရႇာပံုျဖစ္၏။ ျမတ္စြာဘုရားသည္ ဘ၀အာမခံခ်က္ေပးႏိုင္သည့္ တရားတို့ကို ထိုထိုေဒသနာတို့၌ မ်ားစြာပင္ ေဟာၾကားထားခဲ့ေပ၏။ ၀ါဆိုသကၤန္းစသည္ လႇဴဒါန္း
ျခင္းျဖင့္လည္း ဂတိၿမဲႏုိင္၏။ ပညာအရာ၌လည္း ကမၼႆကတာပညာမ်ကပင္ ဂတိတရားကို အာမခံ ေပးႏိုင္၏။ သို့ေသာ္ ၀ါဆိုသကၤန္းစသည္လႇဴဒါန္းမႈ၊ကံ ကံ၏အက်ိဳးတရားတို့အေပၚယံုၾကည္မႈတို့ေၾကာင့္ ဧကန္ဂတိၿမဲလိမ့္မည္ဟု တထစ္ခ်မမႇတ္သင့္ေပ။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ ေသခါနီးကာလ မရဏာသႏၷေဇာေစာရာအခါ၌ ႏႇလံုးသြင္းမေကာင္းလ်င္ ဂတိေဖာက္ျပန္တတ္ေသာေၾကာင့္ ျဖစ္၏။       သို့ေသာ္ ပါရမီဆည္းပူးဆဲသူတို့အတြက္ တရားထူးမရၾကသည့္အတြက္ စိတ္ေလ်ာ့အားငယ္ လက္ေလ်ာ့ဖြယ္မျဖစ္ေစရန္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္တို့၏ အေျခခံယံုၾကည္ခ်က္ျဖစ္သည့္ ကမၼႆကတာ ပညာမ်ကပင္ ဘ၀အာမခံခ်က္ေပးႏိုင္ေၾကာင္း ဆက္လက္တင္ျပလိုပါ၏။

၅း၁၀။ ကမၼႆကတာပညာ
    ကမၼႆကတာပညာဟူသည္ 'ဤကုသိုလ္ကံသည္ ကိုယ္ပိုင္ဥစၥာျဖစ္၏။ အကုသိုလ္ကံသည္ ကိုယ္ပိုင္ဥစၥာမဟုတ္'ဟု သိမႈပညာကို ေခၚျခင္းျဖစ္၏။၂ေပးလႇဴျခင္း၏ အက်ိဳးရႇိ၏။ေကာင္းမႈ မေကာင္းမႈတို့၏ အက်ိဳးရႇိ၏။ ပစၥဳပၸန္ေလာကရႇိ၏။ တမလြန္ေလာကရႇိ၏။ အေဖ၊အေမရႇိ၏။ ပစၥဳပၸန္ တမလြန္ႏႇစ္တန္ကို အဘိညာဥ္ျဖင့္ မ်က္ေမႇာက္ျပဳသူရႇိ၏'စသည္ျဖင့္ သိျမင္ယံုၾကည္မႈပင္ျဖစ္၏။၃  ဤၪာဏ္မ်ိဳးကို ပိုင္ဆိုင္ကလည္း သုဂတိဟူသည့္ အာမခံခ်က္ကို ရရႇိႏိုင္ေပ၏။ သေမၼာဟ၀ိေနာဒနီ အ႒ကထာ၌ ယင္းကံသည္ ပါရမီဆည္းပူးဆဲသူတို့၏ အားထားရာ ျဖစ္ေၾကာင္းကို ဤသို့မိန့္ဆို ေတာ္မူ၏။ 'ဤသို့ ကမၼႆကတာပညာႏႇင့္ ျပည့္စံုေသာသူတို့သည္ ထိုပညာ၌တည္ကာ ဒါနမ်ားစြာ ျပဳ၍ သီလေဆာက္တည္ရ၏။ ခ်မ္းသာႂကြယ္သည့္ ဘ၀တစ္ခုမႇတစ္ခုသို့ ေျပးသြားက်င္လည္ကာ နိဗၺာန္ေရာက္သူတို့၏ အေရအတြက္ကား အပိုင္းအျခားမရႇိေပ။'၄
    ဤဖြင့္ဆိုခ်က္ကိုရႈက ပါရမီမရင့္က်က္ေသး၍ သံသရာ၌ေျပးလႊားက်င္လည္ရမည့္ပုထုဇဥ္ လူသားတစ္ဦးပင္ျဖစ္ေသာ္လည္း ကမၼႆကတာပညာႏႇင့္ျပည့္စံုက က်င္လည္ရသမ် သံသရာ၌ သုဂတိ ဘ၀၊ႂကြယ္၀သူသာျဖစ္၍ ပါရမီရင့္သည့္အခ်ိန္၀ယ္ နိဗၺာန္ကို မ်က္ေမႇာက္ျပဳႏုိင္ေၾကာင္း သိအပ္၏။ယင္းကမၼႆကတာပညာသမားတို့၏ သံသရာကူးပံုႏႇင့္စပ္၍ အ႒သာလိနီအ႒ကထာ၌ ဤသို့ဥပမာ ေပးကာ ရႇင္းျပခဲ့၏။                                                          
    '' ပစၥည္းဥစၥာ ကံုလံုႂကြယ္၀ေသာ ကုန္သည္သည္ ခရီးရႇည္ထြက္သည့္အခါ လမ္းခရီး အၾကား၌ နကၡတ္ပြဲသဘင္ကို ေတြ႕၏။ ထိုအခါ သူႂကြယ္သည္ ' ငါကား ဧည့္သည္ျဖစ္သည္၊ ဘယ္အရာရႇိကိုမႇီ၍ နကၡတ္ကစားရမည္နည္း' ဟု မႀကံစည္ဘဲ အလိုရႇိတိုင္းကစားလ်က္ ခ်မ္းသာ သျဖင့္ ကႏၲာရကိုေက်ာ္ျဖတ္၏။ ဤအတူပင္ ဤသတၲ၀ါတို့သည္ ကမၼႆကတာၪာဏ္၌တည္၍ မ်ားစြာေသာ ၀႗ဂါမိကံကို အားထုတ္၍ ခ်မ္းသာသည့္ဘ၀တစ္ခုမႇ ခ်မ္းသာသည့္ဘ၀တစ္ခုသို့ ေျပာင္းသြား က်င္လည္လ်က္ အရဟတၲဖိုလ္ေရာက္ကာ လမ္းခရီးကို ဆံုးေစ၏။၁
     သို့ျဖစ္၍ ပါရမီရင့္သူျဖစ္က ယခုဘ၀၌၀ိပႆနာအားထုတ္မႈျဖင့္ ဘ၀အာမခံခ်က္ရယူသင့္၏။ ပါရမီႏုေသး၍ သံသရာ၌ က်င္လည္ရမည့္သူျဖစ္က ဒါန၊သီလစသည့္ ကုသိုလ္ေကာင္းမႈမ်ားကို ျပဳကာ ၀ိပႆနာအားထုတ္ျခင္းျဖင့္ ပါရမီဆည္းပူးသင့္၏။ ယင္းသို့ျဖစ္လ်င္ ဘ၀အာမခံခ်က္အသီး အသီး ရရႇိႏိုင္ေပသည္သာျဖစ္၏။      ။

အခန္း (၅) ၿပီး၏။